Samvinnan - 01.06.1971, Page 15

Þorsteinn Helgason, Kirkjubæjarklaustri:
Innra starf
í sveitaskóla
um, bætist eitt vandamál við
framkvæmd skólaskyldu i
dreifbýli, en í frumvarpinu er
gert ráð fyrir lengdri árlegri
skólagöngu og einnig að ár
bætist við núverandi skóla-
skyldu. Með lengdri árlegri
skólagöngu tel ég sveitabörn
fara ákaflega mikils á mis, þar
sem eru fjölbreytt og þrosk-
andi vor- og hauststörf. Nú, ef
sveitahéruð tækju sig til og
vildu taka námið á lengri tíma
með styttri árlegum skólatíma,
þá skapast vandamál í þeim
sveitum þar sem hluti ibúa er
ekki bændur heldur vinnur
ýmis þjónustustörf og hefur
máske ekki verkefni fyrir sín
börn — sem sagt endalaus
vandamál.
Hróplegt misrétti
Að slepptum skólamálum
heimafyrir þá búa sveitabörn
við hróplegt misrétti hvað
snertir framhaldsnám að loknu
skyldunámi. Nú þykir orðið
sjálfsagt mál, að unglingar
ljúki a. m. k. gagnfræðaprófi,
en fæði og húsnæði einn vetur
í héraðsskóla kostar um 30 þús-
und krónur, og til þeirrar dval-
ar fást engir námsstyrkir. Ailir
hljóta að geta séð, hve erfitt er
fyrir barnmargar fjölskyldur
að standa straum af sliku og
það með þær lágu tekjur, sem
bændur yfirleitt hafa. Raunin
er líka sú, að hlutfallslega
miklu færri börn í sveitum en
þéttbýli fara til framhalds-
náms, og er augljóst, að slíkt
stefnir að síaukinni stétta-
skiptingu i þjóðfélaginu.
Sú umræða, sem hafin er
fyrir nokkru um íslenzk skóla-
mál, er mér mjög kærkomin.
Skólavist hvers einstaklings er
svo mikill þáttur í ævi hans, að
mér hefur oft þótt furðu gegna,
hve starfi skólanna hefur verið
gefinn lítill gaumur bæði af
foreldrum og hinu opinbera.
Skólarannsóknir — tilrauna-
skóli; þetta er hvorttveggja
glænýtt í íslenzkum skólamál-
um.
Árvekni kennara
Kennarastaðan og þá ekki
sízt staða barnakennarans hef-
ur ekki þótt virðingarstaða á
íslandi, og eru það ef til vill
leifar frá þeim tímum, er þeir,
sem urðu undir í lífsbaráttunni
á þessu harðbýla landi vegna
lítilla líkamsburða, voru þá
kannski nothæfir til að segja
til krökkum. Kennarar hafa
verið illa launaðir, örþreyttir
menn, sem hafa þurft að vinna
alltof langan vinnudag til að
sjá fyrir sér og sinum, og kem-
ur mér þá í hug, að þegar ég
tvítug að aldri hóf kennslustarf
við stóran skóla í Reykjavík, þá
fannst mér passa lýsing Camus
á fóikinu i Plágunni, en hann
segir að yfirbragð þess hafi
borið vott um „langlundargeð,
takmarkalaust og vonlaust i
senn“. Þannig fannst mér yfir-
bragð þessa indæla fólks. En
tillögur og sívökull áhugi þessa
sama þreytta fólks fyrir úrbót-
um i kennslumálum hefur
ávallt vakið aðdáun mína.
Vanmat á kennarastarfinu,
sambandsleysi kennara og for-
eldra, deyfð skólanna við að
hafa í frammi jákvæðan áróð-
ur og útskýringar á starfi sínu
og fá um leið jákvæða gagn-
rýni, því vissulega er hennar
sífellt þörf, allt er þetta von-
andi á undanhaldi. En ástæðan
fyrir ýmsu af þessu er máske
einkum sú, að hvorki foreldrar
né kennarar hafa almennt gert
sér ljóst, að það dýrmætasta,
sem hverju barni getur hlotn-
azt næst á eftir góðu foreldri,
er góður kennari----og góður
skóli.
Samvinna brýn nauSsyn
Nú erum við öll, foreldrar og
kennarar, ófullkomin og margt
að hjá okkur, en vegna velferð-
ar barnsins verðum við að
vinna saman af góðvilja og
hollustu, og ávirðingar foreldra
og kennara má aldrei ræða í
viðurvist barnsins. Það er lág-
markskrafa, að barnið alist
ekki upp i þeirri spennu, sem
slíkt skapar. Hamingja og
þroski barnsins verður að vera
númer eitt.
Að lokum langarmig að nefna
það atriði, sem mér finnst al-
varlegast i skólamálum yfir-
leitt, en það er getuleysi skól-
anna til að uppfylla það skil-
yrði námsskrár, að sem flestir
nemendur fái verkefni við sitt
hæfi. Með núverandi fyrir-
komulagi er slikt ákaflega erf-
itt i reynd og kemur yfirleitt
þannig út, að miðlungurinn
fær verkefni við hæfi, þau dug-
legustu ekki og þau seinfærustu
bíða stanzlausan ósigur, sem
þau reyna kannski þá eða siðar
að bæta sér upp á miður heppi-
legan hátt. Ástæðurnar eru
margar; í fyrsta lagi þarf að
stórauka skólarannsóknir
(kostar peninga), hafa meiri
sveigjanleika innan skólanna
(sem kostar líka sitt til að
byrja með, en gæti siðan orðið
til mikils sparnaðar), en ég
held að þessir peningar myndu
skila sér aftur í nýtari og ham-
ingjusamari einstaklingum.
Rósa Björk Þorbjarnardóttir
Mönnum verður tíðrætt um
„námsaðstöðu i strjálbýli“,
„misrétti vegna búsetu“; enn-
fremur um „kennaraskortinn“
og hina „erfiðu aðstöðu". Allt
eru þetta mikilvæg mál og
mörg tengd almennri byggða-
stefnu: Hvar er vinnandi vegur
að halda byggð með öllu sem
henni fylgir i nútímaþjóðfé-
lagi? Ofantalið er að mestu
leyti tengt þvi sem ég nefni
ytra skólastarf. Hér á eftir
verður einkum rætt urn innra
skólastavf, þ. e. hið daglega
starf og líf sem fer frarn í skól-
unum sjálfum. Ég nota þessa
skiptingu til að leggja áherzlu
á, að „ytra byrðið“ er ekki tak-
nrark í sjálfu sér, m. ö. o. er
ekki nægilegt. Löggjöf, fjár-
veiting, stöðluð próf o. s. frv.
eru ekki sjálfvirkur gangsetiari
innra starfsins, þó að þetta sé
samofið, og verður það nokkuð
rætt. Hins vegar fannst mér
þörf á að reyna að kortleggja
forsendur innra starfsins, í
þessu tilviki í sveitaskóla. Vax-
andi áherzla hlýtur að verða
lögð á það, eftir þvi sem ylri
aðstæður batna. Ýmsum atrið-
unr er hér visvitandi sleppt,
ýmist af þvi að þau liggja i
augum uppi (íbúðir) eða hafa
mikið verið rædd, svo sem
kennaramenntunin, sem er þó
lykilatriði. Athugunin er tak-
mörkuð við eigin reynslu, lest-
ur og ímyndunarafl.
Að sjálfsögðu er hér gengið
út frá vissri hugmynd — oða
fordómi — um skóla; hvað
hann sé og til hvers. Á skóla
má líta frá ýmsum sjónarmið-
um: sem opinbera framkvæmd,
lyftistöng og kappsmál byggð-
arlags, fegurðarblett í lands-
laginu, prófa- og réttindaverk-
smiðju, almennan vinnustað,
upplýsingaþjónustu eða vaxt-
armiðstöð. Öll þessi sjónarmið
og fleiri til eiga rétt á sér, en
verði sum þeirra ráðandi, verð-
ur skólinn að skrímsli. Ég lit
fyrst og fremst á hann frá
húmanísku sjónarmiði í þeirri
trú, að þá muni allt hitt veitast
yður að auki: tækni, leikni,
upplýsingar, réttindi, lyfti-
stöng.
Húsnæði
Eitt af fyrstu ljónunum á
veginum eru . skólabyggingar.
Reyndar er þetta svo áberandi,
að húsnæðismálin hafa skyggt
á önnur skóla- og uppeldismál
í heild. Vissulega eru skólahús-
in mikilvæg. Um það geta þeir
fjölmörgu borið vitni, sem hafa
eytt tíma sinum í frústrerandi
þjark, en héldu sig ráðna til
uppeldisstarfa, eða hafa hrein-
lega þurft að draga saman
seglin.
Höfuðborgarsvæðið er ekki,
eða ætti ekki að vera, í vand-
ræðum með að byggja, þ. e. i
samanburði við landsbyggðina.
Fljótt á litið virðist svo sem
að rikið ætti að kosta þessar
byggingar í enn meira mæli en
nú er. En auðvitað er ekki hægt
að byggja hvar sem er. Til er
lágmarksstærð af skóla til að
hann sé starfhæfur, þ. e. ef
ekki er eingöngu litið á hann
sem skírteinaver, heldur frá al-
hliða uppeldislegu sjónarmiði.
En byggðin er viða svo dreifð
og framtiðarhorfur hennar svo
óvissar, að hér er torleystur
vandi.
En málið má einnig setja
upp á mannréttindagrundvelli:
Börnin eru saklaus af uppruna
og búsetu (fullorðnir e. t. v.
ekki af hinu síðarnefnda). Og
þó að þannig væri hugsað, að
sveitabörnin þyrftu ekki meiri
menntun til að yrkja átthag-
ana — sú röksemd dugar að
visu ekki heldur — þá er þess
að gæta, að sveitabörnin i dag
eru flest orðin borgarbörn á
morgun. Átthagabundinn í dag,
alþjóðlegur þegn á morgun.
Önnur gild röksemd á sama
grundvelli er sú, að sveitaskól-
inn þarf að innihalda marga
þá hvata, sem eru í borgarum-
hverfinu, því að borgin er
kennari. Eða hver heldur að
þessi atriði hafi ekki áhrif á
barnssálina: bíó, leikhús, bóka-
söfn og önnur söfn, sundlaugar
og önnur iþróttaaðstaða, mús-
íklíf, námskeið, verkföll, mót-
mælaaðgerðir, hátíðir, bygg-
ingar, vélar, sérfræðingar og
fólk með margvíslega reynslu,
poppurinn gamli minn, nafn-
laus múgurinn?
En húsnæðismál skólanna
eru ekki einungis spurning um
magn. Skólahúsin stuðla einnig
að þroska eða hindra hann.
Sjónarmið og þekking skóla-
manna þarf að koma hér skýr-
15