Samvinnan - 01.06.1971, Side 16

Kennaraskóli Islands.
ar fram. Að skipulagi skólahús-
anna þurfa að vinna saman:
arkítektinn, maður kunnugur
staðháttum, kennari og mennt-
aður skólamaður í nýjustu
hugmyndum og leiðum. Og
„vinna saman“ þýðir: vinna
náið saman og skipulega í
vernduðum vinnutima. Eins og
stendur virðast arkítektar
verða að láta sér nægja það
sem rekur á fjörur þeirra af
tilviljun af uppeldisvísindum.
Afskipti hins opinbera virð-
ast takmarkast við stærð-
ar- og fjármálaeftirlit. Bygg-
ingar hljóta að þjóna ibúum
sínum, og þekking og reynsla
um skóla og nám hefur ger-
breytzt og þar með þarfir á
skólahúsum. Skal hér aðeins
nefnt: áherzlan á hjálp til
sjálfsnáms; áhrif formsins, þ.e.
umhverfisins, t. d. húsa; þáttur
allra skynfæra í námi og
þroska; áhrif nemenda á hver
annan.
Peningar til sköpunar
Það þarf peninga i fleira en
hús. Kennarar sem koma með
nýjar hugmyndir þurfa efni í
hendurnar, sem kostar pen-
inga. Mér virðist að rikið þurfi
að taka þátt í þessum kostnaði,
svo að staðhættir eins og hval-
ir og olia i Hvalfirði eða póli-
tíkin í Hafnarfirði hafi ekki
úrslitaáhrif á velgjörning við
skóla.
Hér má einnig telja nokkra
liði, sem væru beinn stuðningur
við fámennið:
sálfræðiþjónusta (vanhirða
um þurfandi einstaklinga á
landsbyggðinni er sá þáttur
skólakerfisins sem má kalla
glæpsamlegan);
alhliða uppeldisleg ráðgjöf;
aukin fjölbreytni og vísinda-
legri og uppeldislegri viðhorf í
samningu og gerð námsbóka;
úrval handbóka og tímarita
fyrir kennara og nemendur —
og þar af leiðandi útgáfa hins
sama;
námskeið og viðhaldsmennt-
un kennara;
stuðningur við heimsóknir og
ráðabrugg skólafólks á ákveðnu
svæði (eins og skólarnir á Mið-
vesturlandi iðka þegar);
koma á skiptum milli kenn-
ara á hugmyndum um daglegt
starf með útgáfustarfsemi
(hugmyndabankinn).
Leyfið mér að ræða ögn
hvernig mætti nýta umhverfi
barnsins með peningahjálp. Nú
eru víða uppi raddir (og hafa
reyndar alltaf verið) um að
tengja þurfi skólana atvinnu-
og menningarlifinu i umhverfi
sinu. Þetta á vel við þéttbýl
svæði, sem bjóða upp á fjöl-
breytt áhrif — þó að skipulagið
í Reykjavík vinni raunar að þvi
að einangra hvert „lif“ fyrir
sig. En atvinnu- og menning-
arlífið í sveitunum er ákaflega
fábreytt; menningarlífið oft
takmarkað við skólann og
kannski eitt hús í viðbót. Enda
hefur sveitaskólunum oft verið
plantað fjarri öllum glaumi:
Reykjanes, Leirá, Laugarvatn,
Skógar. Þó er vafalaust kostur
að ganga út frá nánasta um-
hverfi barnsins, og má hugsa
sér það þrískipt: 1) náttúruna,
2) söguna, 3) stöðu sveitar og
atvinnuvega i landinu og í
heiminum. Hér er verk að
vinna á skipulegan og pedagóg-
ískan hátt, bæði að efnissöfn-
un og ekki sízt á námskeiði,
þar sem faiið væri konkret i
það, hvernig má vinna starf-
rænt að umhverfiskönnun. Nú
hefur þetta verið reynt með
átthagafræði og sjálfsagt með
nokkrum árangri i þvi að efla
skynjun, en það sem vantar er
— og við það er óhætt að horf-
ast i augu: pólitík í víðustu
merkingu í skólana.
Faglegt viðhorf og fagleg
vernd
Nútimalegt sjónarmið hlýtur
að vera það að láta visindalegt
og mannlegt (húmanískt)
sjónarmið ráða stefnu og
ákvörðun, bæði i héraði og
miðstjórn, en ekki tilviljunar-
kennda frekju, annarleg sam-
bönd og önnur fjarskyld atriði.
Eitt af útbrotunum á strjálbýl-
isskólahaldinu er fagmenntun-
arleysið í sveitinni. Fyrirsjá í
andlegum (og fleiri) efnum vill
þá safnast á óeðlilega fáar
hendur, nefnilega þeirra sem
menntun hafa af einhverju
tagi. Ef svo þarf að vera, virðist
eðlilegast að sem flestum skóla-
málum sé ráðið í skólanum
sjálfum. Annmarki á þessu eru
hin tíðu kennaraskipti. Þau
eru reyndar þrándur i götu
fyrir fleiru.
Þó að talað sé um faglega
vernd, stríðir það ekki á móti
samvinnu við ýmsa aðila um
skóla. Ég held að öllu sé óhætt
að ætla þeim stærri hlut, sem
málið kemur persónulega við,
þ. e. foreldrum og nemendum.
Sjónarmið þeirra er yfirleitt
ekki blandað óskyldum kapps-
málum. Yfirleitt þarf ekki held-
ur að óttast, að fróðleikurinn
sé ekki vel þeginn, þ. e. fag-
þekking kennarans (ekki ein-
ungis námsgreinaþekking) og
persónuleg reynsla hinna. —
Þessi samvinna þyrfti að vera
bæði tæknileg, t. d. um byrj-
unarlestur, og hugmyndafræði-
leg, um markmið skólans, auk
annars. Samvinna við foreldra
ásamt stuttri skólavist er e.
t. v. skársta lausnin á námi
yngstu árganga i sveit, sem eru
of ungir til að sækja heima-
vist. Þessi samvinna og við-
horfaskipti gætu einnig haft
áhrif á framhaldsnám nem-
enda, því að það er ekki ein-
ungis búsetu- og fjárhagsmál,
heldur einnig spurning um við-
horf til náms.
í grunnskólafrumvarpinu er
vísir að stuðningi við foreldra-
samvinnu. Sjálfsagt virðist þó
að skipta árlega um meirihluta
í foreldraráði.
Samstillt starfslið
Þetta er undirstöðuatriði, en
jafnframt allt að því feimnis-
mál, svo að sjálfsagt er að
rseða það nánar. Samvinnan
skilar arði a. m. k. í þrennu
lagi: 1) í jafnvægi og ánægju
starfsliðsins sjálfs, svo að það
helzt einnig lengur á sama
stað. 2) í samræmi eða a. m. k.
gagnkvæmum skilningi i af-
stöðu til nemenda. 3) í betri
námsárangri.
Það er þegar sannað visinda-
lega, að bætt samvinna á
vinnustöðum eykur afköstin
(og ánægjuna). Gildi hennar
hlýtur að vera mun meira, og
raunar ómælanlegt, þegar um
er að ræða fyrirbæri eins og
skóla. Nú rekst ég á viðtal við
Pál Ásgeirsson um geðdeild
barna, þar sem hann ræðir,
hve samband milli starfsfólks á
slíkri stofnun er mikilvægt, svo
að starfsþjálfun þess felst m. a.
í samhæfingu.
Nú hafa menn þekkingu,
reynslu og tæki í höndunum til
að stefna markvisst að þessu,
þ. e. með ráðum félagssálfræð-
innar — hópaflfræði og öðru
sliku. Hugsanleg millilausn er
að smala saman öllum skóla-
stjórum landsins, hrista þá
saman með ráðum vísinda,
mannúðar og mannkosta og
gera þá færa um (þetta er
útópía) að samhæfa sitt lið. Og
með orðinu ,,samhæfa“ er ekki
átt við neitt minna en að koma
á sílifandi samvinnu sem nær
langt út fyrir ramma fundar-
gerða, ná fram beztu eiginleik-
um og hæfileikum hvers og
eins, án þess að það verði á
kostnað annarra, og að hver og
einn fái ætíð hæfilega útrás
fyrir mislíkanir, svo að ekki
grafi um sig leiðindi. Slík sam-
hæfing væri þá eitt af hinum
fáu raunverulegu uppeldis-
störfum sem féllu undir skóla-
stjórnina, sem annars er of-
hlaðin skýrslugerð og snatt.i.
Trúlegt er þó að starfsliðiö
þyrfti að vera samstæður hóp-
ur að vissu lágmarki í upphali.
Má vera að samvinna kenn-
ara yki samvinnu nemenda c.g
flyttist þannig út í allt þjóð-
félagið.
Samvinna starfsliðsins í fá-
menninu er enn mikilvægari en
annars staðar, vegna þess að
samskipti þess og samfélag nær
oft á tíðum ekki út fyrir þröng-
an hring.
Tími
Það er tómt mál að tala um
umbætur í skólunum, ef ekki
eru til hæfir menn til að fram-
kvæma þær. En það er lika
tómt mál, að þetta hæfa fólk
framkvæmi umbætur nema til
þess sé verndaður tími. Tími
þýðir i þessu dæmi, að mestu
leyti, aukið starfslið og þar
með peningar. Annars verður
að taka tímann frá öðru, svo
sem fjölskyldulífinu, þ. e. fórna
velferð fárra fyrir takmarkaða
velferð margra.
Þorsteinn Helgason.
16