Samvinnan - 01.06.1971, Qupperneq 20

Kristmundur Hannesson, Reykjanesi:
Skólahald
við ísafjarðardjúp
vegna þess að tækjakostnaður
á hvern nemanda verður meiri,
og ætti að liggja i augum uppi
án þess ýkja grannt sé skoðað.
Já, en ríkið borgar helming
kennslutækjakostnaðar, ekki
satt? Jú, að vísu, en hinn helm-
ingurinn reynist fámennum og
fátækum sveitarfélögum oft
harla seigur biti og einatt of
stór i þokkabót. Af þessu leiðir
að litlir skólar eru oft mjög
vanbúnir kennslutækjum, og
mega þeir þó sízt við því.
Hér erum við komin að
vandamáli, sem ég hygg ekki
úr vegi að ígrunda örlítið nán-
ar, ekki sízt sökum þess að
fjöldi manna, einkum á þétt-
býlisstöðum, stjórnmálamenn
ekki undanskildir því miður,
gerir sér harla litla grein fyrir
hinni efnahagslegu stöðu fá-
mennra sveitarfélaga úti um
land.
Oft sést því á loft haldið,
hversu miklum mun hver nem-
andi í skólum úti á landi sé
ríkissjóði þyngri baggi en hver
nemandi í þéttbýli. Þetta er
rétt svo langt sem það nær, en
ekki nema hálfur sannleikur að
mínu viti. Það er rétt að úti á
landi koma víða færri nemend-
ur á hvern kennara en í þétt-
býlinu, m. a. vegna samkennsl-
unnar, því engum dettur í hug
að ætla kennara, sem kennir
tveim, þrem eða jafnvel fjórum
aldurshópum samtímis, jafn-
marga nemendur til umsýslu
og kennara sem kennir hrein-
um aldursárgangi. Er þó af-
sláttur á nemendafjölda vegna
samkennslu hvergi nærri full-
nægjandi, en að því atriði er
ekki rúm til að víkja nánar hér,
þótt ástæða væri vissulega til.
Þá hleypir heimavistarkostnað-
ur mjög fram hluta ríkissjóðs
á hvern nemanda úti á landi,
einnig hlutfallslega mikill
tækjakostnaður o. fl. o. fl. En
er nú með þessu verið að færa
dreifbýlinu fórnir á kostnað
þéttbýlisins? Ég held ekki. Mál-
ið er ekki svona einfalt, eins og
ýmsir vilja þó í veðri láta vaka.
Og nú langar mig til að taka
litið dæmi, sem ætti að geta
verið nokkurt svar við þessari
síðustu spurningu, jafnframt
því sem ég vona að það fái
varpað dálitlu ljósi yfir hina
efnahagslegu stöðu fámennra
byggðarlaga:
í litlu sveitarfélagi úti á
landi hefur það gerzt undan-
farin ár og raunar næstliðna
áratugi, að 70, 80 og jafnvel
90% af hverjum árgangi ungs
fólks hefur flutt á brott, aðal-
lega í þéttbýlið við Faxaflóa.
Meðan þetta fólk var á fram-
færslualdri heima í sinni fæð-
ingarsveit voru foreldrar þess
ekki fullir gjaldþegnar til síns
sveitarsjóðs, þ. e. þeir höfðu
frádrátt vegna barnanna. Síð-
an fór unga fólkið gjarnan til
frekara náms, ef það hafði
ástæður til, og skólanemar eru
eins og allir vita heldur rýr
tekjustofn fyrir þennan sama
sjóð. Þegar svo skólanámi lauk
flutti unga fólkið burt og gerð-
ist vinnuafl og gjaldþegnar í
hinu nýja umhverfi.
Þannig hefur landsbyggðin
matað þéttbýlissvæðin á vinnu-
krafti og gjaldþegnum, borið
kostnaðinn af uppeldinu og
menntuninni, en ekki fengið
neitt i staðinn. Fátæk og van-
megnug sveitarfélög sitja í
þeim vítahring að geta ekki
boðið unga fólkinu aðstöðu né
viðunandi þjónustu til þess að
það setjist að heima, heldur
verða að sjá á eftir því til
„stærri“ staða. Þessi sveitarfé-
lög eru að óeðlilega miklum
hluta byggð upp af börnum og
gamalmennum. Það fólk, sem
ætti að öllu eðlilegu að vera
drýgstu gjaldendurnir til sveit-
arsjóðsins, flyzt brott jafnótt
og það kemst á legg.
Af þessum sökum sé ég enga
ástæðu til að vorkenna sam-
eiginlegum landssjóði þótt
hann þurfi að bera þyngri
byrðar vegna dreifbýlisungl-
inganna en vegna jafnmargra
þéttbýlisunglinga. Með þvi er
ekki verið að gefa dreifbýlinu
eitt eða annað. Að mínu viti er
með þessu verið að skila því
nokkru af því, sem það hefur
látið af hendi rakna við þétt-
býlið.
Ég vona, að þetta einfalda
dæmi fái varpað nokkru ljósi
yfir orsakir þess, að fámenn
sveitarfélög úti á landi eru
fjárhagslega vanmegnug að
sinna þvi hlutverki að skapa
fullkomna aðstöðu til mennt-
unar unga fólksins, þótt hinu
sé ekki að leyna að rikisvaldið
skirrist lítt við að leggja þeim
skyldurnar á herðar.
Að lokum
Lesmálsrýmið leyfir ekki
fleiri orð um þetta efni. En áð-
ur en ég set punktinn, langar
mig til að skjóta einni spurn-
ingu til umhugsunar að yfir-
stjórn fræðslumála þessa lands.
Finnst ykkur úr vegi, næst þeg-
ar breytingar verða áformaðar
á fræðslulögunum, að láta eins
og einn skólamann úr dreifbýl-
inu eiga þar hlut að máli? Það
gleymdist þegar grunnskóla-
frumvarpið sæla var saman
sett.
Siguröur Ó. Pálsson.
Aður
Á Reykj anesi við ísafjarðar-
djúp er héraðsgagnfræðaskóli
og einnig heimavistarbarna-
skóli fyrir fjóra hreppa, þ. e.
Ögur-, Reykjarfjarðar-, Naut-
eyrar- og Snæfjallahrepp. Til
1966 var skólaskylda frá 10 til
13 ára aldurs, og lauk henni
með fullnaðarprófi. Skipti-
kennsla var og er enn í barna-
skólanum. Skiptikennsla er
kennslufyrirkomulag, sem víða
tiðkast í dreifbýli. Helmingur
af skólaskyldum börnum er í
skólanum, meðan hinn helm-
ingurinn er við nám heima. Al-
gengt er að börnin skiptist á
skólaveru viku- eða hálfsmán-
aðarlega, en við Djúp er skipt
mánaðarlega. Fyrir 1966 var
Héraðsskólinn eins konar verk-
námsunglingaskóli í þremur
bekkjardeildum. 1. og 2. bekk-
ur voru 3 til 4 mánuði í skól-
anum, en 3. bekkur var 7 mán-
uði. í þessum þrem bekkjum
var námsefni í bóklegum grein-
um svipað og tekið er til ungl-
ingaprófs. Verknám var eitt-
hvað meira. Frá haustinu 1966
hefur starfað hér 1. og 2. bekk-
ur unglingastigs, frá 1967 3.
bekkur almenn miðskóladeild
og frá 1968 gagnfræðadeild.
Nú
Barnaskólinn er tvær deildir
með skiptikennslu, eldri og
yngri deild. I yngri deild eru 10
ára börn og þau 8 og 9 ára
börn, sem foreldrar vilja senda
vor og haust. í eldri deild eru
11 og 12 ára börn, og er þeim
kennt saman nema í íslenzku
og reikningi. Eftir tvo vetur í
eldri deild ljúka börnin barna-
prófi, en skyldunámi ljúka þau
úr 2. bekk Héraðsskólans. Við
barnapróf hafa börnin verið
10 til 12 mánuði í skóla sam-
tals. Foreldrar með mismun-
andi tima, getu og aðstöðu
verða að sjá um fræðslu barna
sinna að mestu til 10 ára ald-
urs og um 40—50% frá 10 til
12 ára. Nú ætti að vera augljós
munur á menntunaraðstöðu
dreifbýlis með skiptikennslu og
þéttbýlis. Það er ekki hægt að
ætlast til, að allir bændur séu
góðir kennarar frekar en allir
kennarar séu góðir bændur.
Húsnæðisskortur hefur háð
skólastarfi hér um árabil, þó
nokkuð hafi rætzt úr á siðustu
árum. Húsnæði barnaskólans
er ein kennslustofa, heimavist
fyrir 24 nemendur og ein kenn-
araíbúð, allt sambyggt. Hús-
næði Héraðsskólans er heima-
vist fyrir 90 nemendur, mötu-
neytisaðstaða fyrir 120 og fjór-
ar kennaraíbúðir, einnig sam-
byggt. Eftir er að reisa hér
kennslustofur fyrir Héraðsskól-
ann, íþróttahús, sundlaug,
kennara- og starfsmannaíbúð-
Barna- og héraðsskólinn ú Reykjanesi við ísafjarðardjúp.
20