Samvinnan - 01.06.1971, Qupperneq 24

Hjörleifur Guttormsson, Neskaupstað:
Skólamál á Austurlandi
Heyrt hef ég Austfirðingum
legið á hálsi fyrir það, að þeir
ýki þau vandamál, sem við er
að etja á mörgum sviðum í
fjórðungi þeirra, kenni stjórn-
völdum um allt og vantreysti
sjálfum sér i glimunni við erf-
iðleikana. Hitt mun þó sanni
nær, að við sem þennan lands-
hluta byggjum séum of hóg-
vær i kröfum okkar um sam-
félagslega þjónustu til jafns við
aðra landsmenn. Óneitanlega
hefur byggðarígur átt nokkurn
þátt í að veikja samstöðu
manna út á við um nauðsynja-
mál og æfðum stjórnmála-
mönnum þannig reynzt auð-
veldara að slá úr og í og að-
hafast lítið. Þannig hefur að
því er virðist skaþazt þegjandi
og hljóðalítið sú hefð, að skipu-
legar opinberar framkvæmdir
og nýbreytni í þjónustu við
þegna landsins flytjist sólar-
sinnis út frá þéttbýlinu á Suð-
vesturlandi, svipað og Golf-
straumurinn við strendur
landsins, og sé álíka misskipt
og hlýjunni frá þeim haf-
straumi.
Þeir sem ekið hafa um þjóð-
vegi landsins og komið til
Austurlands, þeir sem reynt
hafa símaþjónustu og póstsam-
göngur á Austurlandi, þeir sem
bera saman raforkuverð eða
almennt vöruverð þar og ann-
ars staðar á landinu munu
brátt hætta að tala um barlóm
í Austfirðingum, en undrast í
þess stað langlundargeð þeirra,
er þennan landshluta byggja.
Og þegar litið er til skólamála
fegrast ekki myndin.
í grein þessari verður reynt
að rekja i aðalatriðum núver-
andi stöðu fræðslumála á Aust-
urlandi. Greint verður frá á-
ætlun sveitarstjórna um end-
urbætur og nýmæli í skólamál-
um fjórðungsins, bæði varð-
andi skyldunám og framhalds-
nám að þvi loknu. Einnig mun
ég reyna að benda á, hvar skór-
inn kreppir mest og hvaða von-
ir hægt er að binda við frum-
vörp þau um fræðslukerfi og
grunnskóla, sem lögð voru
fram á Alþingi í byrjun þessa
árs.
Skyldunámsstigið
Eins og viðar á landinu
vantar mikið á, að gildandi
fræðslulög frá 1946 hafi komið
til framkvæmda í öllum atrið-
um hér eystra. Af 34 sveitar-
félögum i kjördæminu munu
a. m. k. 12 eða um þriðjungur
ekki geta sinnt lögboðinni
fræðsluskyldu varðandi ungl-
inganám heima fyrir, heldur
útskrifa börn með gamla fulln-
aðarprófinu 13 ára gömul.
Varðar þetta að visu fámenn-
ustu sveitarfélögin, en er engu
að síður tilfinnanlegt. Af um
2000 börnum á skólaskyldualdri
i kjördæminu 1968—69 voru það
þannig um 150, sem ekki gátu
lokið unglinganámi i heima-
héraði, og þær tölur hafa lítið
breytzt til batnaðar síðan.
Starfstími barna- og ungl-
ingaskólanna er lika mjög mis-
munandi, eða frá 5 og upp í 9
mánuði á ári, og i sumum
þeirra hefst ekki skólaganga
barna fyrr en við 8 og 9 ára
aldur. Þar sem heimavistir eru
við barnaskólana, eru börnin
yfirleitt send heim til skiptis á
viku- eða hálfsmánaðarfresti og
njóta því ekki skólavistar nema
sem svarar til helmings af ár-
legum starfstíma skólanna. Er
það þannig drjúgur hluti af
skólaskyldum börnum á Aust-
urlandi, einkum í sveitunum,
sem verður að láta sér nægja
skerta skólavist, og viðkomandi
börn fá i mörgum tilfellum að-
eins brot af þeirri kennslu, sem
jafnaldrar þeirra í kaupstöðum
verða aðnjótandi. Auðvitað er
reynt að bæta úr þessu með
fræðslu á heimilunum og með
samvinnu heimilis og skóla, en
oft verður þó niðurstaðan sú,
að barnið lýkur ekki lögboðnu
unglingaprófi og öðlast engin
réttindi til frekara náms, eða
strandar á námsbrautinni
vegna ónógs undirbúnings.
Þegar inn i þessa dapurlegu
mynd bætist i ófáum tilfellum
lélegt skólahúsnæði, vöntun á
verknáms- og iþróttaaðstöðu og
kannski lítt menntaðir og mis-
jafnir kennarar, má ljóst vera,
að mikið vantar á, að málefni
núverandi skyldunáms séu í því
horfi sem lög bjóða og sæm-
andi er menningarþjóð.
Gagnfræðastigið
Svo bágt sem ástandið er á
skyldunámsstiginu víða á Aust-
urlandi syrtir þó enn í álinn,
þegar litið er til framhalds-
menntunar. Nemendur á gagn-
fræðaskólaaldri á Austurlandi,
þ. e. 15 og 16 ára, hafa samtals
verið um 450 undanfarin ár, en
aðeins röskur þriðjungur þeirra
hefur til skamms tima átt þess
kost að halda áfram námi í
gagnfræðaskólum innan fjórð-
ungsins.
Tveir gagnfræðaskólar með
landsprófsdeildum eru nú
starfandi á Austurlandi, Al-
þýðuskóiinn á Eiðum og Gagn-
fræðaskólinn i Neskaupstað. í
3. og 4. bekk þessara skóla voru
sl. skólaár samtals 160 nem-
endur, þar af 37 í landsprófs-
deildum. Til að bæta úr brýn-
ustu þörf hefur verið komið á
fót miðskóladeildum við nokkra
skyldunámsskóla í fjórðungn-
um, þrátt fyrir margháttaða
erfiðleika og óvissu um tilvist
þeirra frá ári til árs. Þannig
störfuðu sl. vetur miðskóla-
deildir við 6 skóla á Austur-
landi auk deilda gagnfræða-
skólanna, og 4. bekkur var
einnig til staðar á Seyðisfirði
og Eskifirði. Með tilkomu þess-
ara deilda hefur þeim fjölgað
um allt að 100, sem lokið geta
miðskólaprófi, en eftir sem áð-
ur á fjöldi unglinga engan kost
á framhaldsnámi, er skyldu-
námi lýkur.
Heimavistir gagnfræðaskól-
anna rúma nú aðeins um 140
nemendur, þ. e. 120 á Eiðum
og 20 í Neskaupstað. Er vöntun
á heimavistarrými tilfinnanleg
á öllum skólastigum.
Framhaldsdeildir
gagnfræðaskóla
Fyrra námsári framhalds-
deildar gagnfræðaskóla var
fyrst komið á fót í Neskaup-
stað fyrir tveimur árum, og sl.
haust bættist við framhalds-
deild á Eiðum. Aðeins 26 nem-
endur voru samtals skráðir í
deildir þessar sl. haust, og
sýndist því ofrausn að skipta
þeim niður á tvo staði, ekki
sízt þar eð sömu kjörsvið stóðu
til boða á báðum stöðunum.
Væntanlega á vegur þessara
deilda eftir að aukast og að-
sókn að þeim að vaxa á næstu
árum. Þær voru stofnaðar í
miklum flýti og með fögrum
fyrirheitum sumarið 1968, en
hafa síðan orðið hornrekur í
menntamálaráðuneytinu.
Fyrir utan mistök við undir-
búning námsefnis og fleira
varðandi kennsluefni í þessum
framhaldsdeildum hefur margt
varðandi réttindi nemenda
þeirra að prófi loknu og að-
stöðu til áframhaldandi náms
í öðrum skólum ýmist verið
svikið eða látið óútkljáð. Er
sannarlega þörf á að staða
framhaldsdeildanna og mark-
mið verði betur skilgreind og
kennslufræðilegur undirbún-
ingur vandaður meira en verið
hefur.
Iðnfræðsla
Iðnfræðsla á Austurlandi er
í ólestri eins og víðast hvar á
landinu og í engu samræmi við
lög og reglugerðir. Af þessu
hafa margir heimamenn í
fjórðungi haft ama og áhyggj-
ur, en litla eða enga áheyrn
hlotið í ráðuneytinu, sem mál
þessi heyra undir.
Árið 1968 var Iðnskóla Aust-
urlands að vísu valinn staður í
Neskaupstað samkvæmt lögum
um iðnskóla frá 1966, en engin
frekari hreyfing hefur fengizt
á málefni skólans þrátt fyrir
ítrekaðar tilraunir skólanefnd-
ar og fleiri aðila.
Málefni iðnfræðslunnar í
landinu eru nú i slíkri ringul-
reið og niðurlægingu, þrátt
fyrir lög á lög ofan og heilt
Iðnfræðsluráð til að fylgja
þeim eftir, að engu er líkara en
skipulega sé unnið gegn bættri
verkkunnáttu þjóðarinnar. Það
er satt að segja furðuleg og
þjóðhagslega fráleit stefna að
beina sívaxandi fjölda nem-
enda inn á menntaskólabraut,
sem fyrir marga endar í blind-
götu, þegar að þvi kemur að
finna störf við hæfi eftir langa
skólagöngu, og búa á sama
tíma að iðnfræðslunni eins og
hér er gert.
Menntaskóli á pappírnum
Með breytingu á lögum um
menntaskóla árið 1965 var
Austfirðigum ætlaður mennta-
skóli ásamt Vestfirðingum. Til
menntaskóla á Austurlandi
hafa síðan verið veittar um 10
milljónir króna á fjárlögum, en
að öðru leyti virðist stofnun
þessi jafn fjarlæg og við setn-
ingu laganna. Menntaskóli hef-
ur hafið störf á ísafirði og tveir
í Reykjavík síðustu 6 árin, en
ráðherra menntamála hefur
látið við það eitt sitja á sama
tíma að velja menntaskóla
Austurlands stað á Egilsstöð-
um. Virðist að því stefnt að
fjölga enn menntaskólum við
Faxaflóa, áður en fyrsta skóflu-
stungan verður tekin fyrir
slíkri stofnun hér eystra. Mega
Austfirðingar áfram hugga sig
við gulnandi bókstaf laganna í
þessum efnum sem fleirum, er
varða menntastofnanir í fjórð-
ungnum.
Skólaáætlun SSA
Hér hefur verið lýst í aðal-
atriðum núverandi ástandi í
skólamálum á Austurlandi. Til
glöggvunar á þeirri mynd er
rétt að geta hér áætlunar, sem
Samband sveitarfélaga á Aust-
urlandi — SSA — lét gera og
staðfest var á aðalfundi þess í
fyrrasumar. Er i áætlun þessari
fjallað um brýnustu endurbæt-
24