Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.03.1919, Blaðsíða 28
22
inn í þeim mikla sparnaði, sem félagsverzlunin færði
hverjum hlutkafa. Reyndist það spara hverjum bónda
um 25% af allri úttektinni að verzla við kaupfélagið,
en ekki selstöðukaupmanninn1). En þó að hagnaðar-
vonin væri aðalatriðið, þá kom þó fleira til greina. Það
var hin sœrða manndómstilfinning. Fátækir fjölskyldu-
menn komu ekki ætið fagnandi að kaupmannsborðinu.
Alla leiðina og löngu fyrirfram pindi það sál þeirra,
að verða að auðmýkja sig. Koma fram fyrir hans há-
tign, kaupmanninn, biðja um lán, láta neita, eða veita
með eftirtölum. Þá var munur að sækja vörur handa
heimilinu í sína eigin búð, þar sem jafningi þeirra af-
henti, orðalaust án særandi orða eða skilmála. Síðar
meir mintust margir smábændur á þennan mun við
Jakob. Hann vissi, að þetta hafði verið Ijósið við mold-
argryfjuna. Og honum fundust þess konar endurminn-
ingar vera beztu launin, sem hánn hlaut, að öllu sam-
töldu, fyrir sitt langa og erfiða starf.
Einn óvæntur atburður kom fyrir hið nýmyndaða
kaupfélag þetta haust. Sveitarstjórnin á Húsavík lagði
allmikið útsvar á félagið. Jakob kærði þegar í stað og
færði fram þau rök, að félagið væri ekki gróðastofnun
fyrir sjálft sig. Það skifti vörum rnilli manna með
lægsta sannvirði og hefði engan tekjustofn að taka til
slíkra útgjalda. Sveitarstjórnin var fús til að iækka
útsvarið, að eins ef félagið vildi gjalda einhverja dá-
litla upphæð, og þar rneð viðurkenna, að það væti ekki
skattfrjálst. Þórður Gudjohnsen var einna mestur at-
kvæðamaður i þorpinu og mun nrjög hafa tekið í streng-
inn móti félaginu Urðu út af þessn langvinir mála-
ferli. Sagði Jakob svo frá siðar, að siðasta eigin hand-
‘) Einkennilegt að sama varð raunin um hiö fyrsta kanpfélag,
sem stofnað var erlendis, tilraun Roberts Owens i New Lanark. Kaup-
menn seldu þar 25°/0 lrærra en þurfti að vera. Xú er hin óþarfa
kanpmannsálagning veDjulega um 10°/0, eins og reynsla kaupfélagauna
■ sýnir, hin síðari ár.