Andvari - 01.06.1964, Qupperneq 41

ANDVARI
FÁNI ÍSLANDS OG SKJALDARMERKI
39
í íslendingafélaginu í Kaupmannahöfn
og einnig í Reykjavík og var fylgjandi
því, að fálkinn yrði tekinn upp, bæði sem
merki og þjóðfáni, en í verzlunarfánanum
skyldi hafa sambandsmerki, sem einnig
yrði tekið upp í verzlunarfána Dana.
Fálkamerkið varð vinsælt, en þó voru
uppi raddir gegn því. Segir í grein í
Fjallkonunni, að fálkinn sé hinn grimm-
asti ránfugl íslenzkur og „fálki" sé sá
maður kallaður í daglegu tali, sem bæÖi
þyki heimskur og illgjarn.
Þingvallafundurinn 1885 samþykkti
fyrir atbeina Valtýs Guðmundssonar, að
Island ætti rétt á sérstökum verzlunar-
fána, og sama sumar flutti stjórnskipun-
arlaganefndin í neðri deild Alþingis
frumvarp til laga um þjóðfána fyrir Is-
land. Var gert ráð fyrir að fánanum yrði
skipt í fjóra ferhyrnda reiti með rauðum
krossi, hvítjöðruðum. Skyldu þrír reit-
anna vera bláir og á hvern þeirra mark-
aður hvítur fálki. En fjórði reiturinn,
stangarreiturinn efri, skyldi vera rauður
með hvítum krossi, þ. e. eins og danski
fáninn. Jón SigurÖsson á Gautlöndum
var formaður nefndarinnar og mælti fyrir
frumvarpinu í þinginu. Frumvarpið varð
cigi útrætt, en þarna er gerð tillaga um
þá þrjá liti, sem síðar urðu í fánanum:
blátt, hvítt og rautt.
Flinn 13. marz 1897 ritaði Einar skáld
Benediktsson grein í blað sitt Dagskrá,
þar sem hann segir, að þjóðlitir Islands
séu blátt og hvítt og krossinn sé hið al-
gengasta og hentugasta flaggmerki. Legg-
ur hann því til, að fáni Islands verði hvít-
ur kross í bláum feldi. Jafnframt bendir
Einar Benediktsson á, að menn hafi rang-
lega til þessa blandað saman rnerki og
fána í umræðum um fánamálið. Fálkinn
hæfi vcl sem merki, en ekki í fána.
Eins og áður er frá skýrt, var breytt um
skjaldarmerki landsins árið 1903, silfraður
fálki á bláum skildi leysti af hólmi hinn
gullkrýnda silfurþorsk á rauðum skildi,
sem verið hafði í innsigli landsins senni-
lega frá 1550, en þó líklega notaður sem
merki landsins miklu lengur. Árið 1591
sést þorskurinn í skjaldarmerki Danmerk-
ur á gullpeningum, sem þá voru slegnir
og kallaðir Portúgalspeningar og dr. Jón
Þorkelsson fann mynd af flatta þorskinum
á skinnbók frá því um 1360, og segir svo
um það: „... á fremri hlið 15. blaðs
skinnbókarinnar úti á spássíu er dregin
upp mynd af flöttum þorski, og virðist
myndin með vissu vera gerð um sama
leyti og skinnbókin er rituð (c. 1360) og
af sama manni, og er þetta sú langelzta
mynd, er vér vitum af þorskinum; er
þessa því hér getið, að menn hafa ekki
fyrri tekið eftir þessu."1)
IV.
Þótt þorskurinn væri nú vikinn fyrir
fálkanum í skjaldarmerkinu, þá var fána-
máliÖ óleyst. Árin 1905—1906 urðu enn
umræður um fánann í blöðum, og 27.
september 1906 var haldinn fundur í
Stúdentafélagi Reykjavíkur um fánamál-
ið. Hafði Jónas Guðlaugsson, skáld, þar
framsögu. Á þessum fundi kom einmitt
fram sú fánagerð, sem síðar átti eftir að
verða þjóðfáni íslands. Matthías Þórðar-
son, síðar þjóðminjavörður, sýndi á fund-
inum fána, sem hann hafði gert. Var það
hvítur kross í bláum feldi með rauðum
krossi í miðju, er skyldi geta táknað fjalla-
blámann, ísinn og eldinn. Kaus fundur-
inn fimm manna nefnd í fánamálið, þá
Bjarna Jónsson frá Vogi, Guðmund Finn-
bogason, Benedikt Sveinsson, Magnús
Einarsson og Matthías Þórðarson. Skilaði
nefndin áliti til fundar í félaginu 22.
október, en hafði ekki orðiÖ á eitt sátt um
liti fánans. Meirihluti nefndarinnar vildi
Irafa bláan feld með hvítum krossi, en
1) ísl. fornbréfasafn III, bls. 152.