Andvari - 01.06.1964, Síða 127

ANDVAHI
LEIKRIT GUÐMUNDAR KAMRAN
125
þessarar löngu ræðu um vald og rétt,
manngæzku, lög og refsingu, í raunsæju
formi sviðsetningarinnar, voru auðvitað
mikil. Það var sem leiksvið og áhorfend-
ur fylltust heitum anda, og vandamálin,
glæpur og refsing, öðluðust máttugra líf
en nokkru sinni fyrr í leikhúsi. Enn
áhrifameiri mundi þátturinn hafa orðið,
ef Kamban hefði látið á undan fara
áþreifanlega, sviðræna lýsingu á óhugn-
aðinum í fangelsunum, sem lýst er í
Ragnari Finnssyni. Þá hefðu áhorfendur
i raun fundið dýptina í hinum sanna, en
óframkvæmanlega boðskap Belfords. Þeir
hefðu þá skilið hann betur, fundið enn
meira til með honum. Málsmeðferðin
hefði fengið sálfræðilega, mannlega fjar-
vídd, sem hún fyrst fær við lestur skáld-
sögunnar.
Svívirðingin, að dómarinn, vísinda-
maðurinn, hugsjónamaðurinn Belford
skuli settur á geðveikrahæli og hegnt
með því, sem verra er en fangelsi, hefði
veitt dýpri innsýn í vandamálið, ef Karnb-
an hefði beitt slíkri andstæðu-tækni. I
leikritinu er aðeins talað um ógnir, sem
áhorfendurnir vita ekki nánari deili á.
Eftir þriðja þátt, sem er bæði dramatísk-
ur og beiskur, líkist fjórði þáttur á geð-
veikrahælinu kyrrum og róandi hljóm-
deyfi; þetta er þáttur sársaukans, örviln-
unarinnar og sorgarinnar, sem lýsir hlut-
skipti afburðamannsins á sama hátt og
eftirleikurinn gefur stórkostlega og hæðn-
isfulla mynd af því, hvernig heimurinn
notar minninguna um mikinn mann, sem
horfinn er af sjónarsviðinu — inn í sög-
una og getur ekki lengur neina vörn sér
veitt. Ræðurnar, sem haldnar eru við af-
hjúpun styttu Belfords, eru smágullnáma
dramatískrar hæðni og um leið vitni
elskulegrar einfeldni og heimsku mann-
anna. 1 hinum dimma hlátri eftirleiksins
sýnir Kamban, hversu lítils virði líf af-
burð amannsins er. Belford fær uppreisn
þess óréttar, sem hann var beittur í lif-
anda lífi, allir þeir pólitísku flokkar, sem
hann hætti lífi sínu til að berjast gegn,
fyrirgefa honum. Fíflin lofa hann, segir
Kamban. Sérhver flokkur telur frægð
dómarans til tekna eigin stefnuskrá. Sér-
hver túlkar líf hans sér í hag, í mótsögn
við sannleikann. Jafnvel meðlimir hinnar
skipulögðu líknarstarfsemi leggja blóm-
sveiginn á brjóstmynd dómarans. Og
stéttarbræðurnir, sem hann sagði skilið
við, dómararnir í New York, standa nú
óttalausir í ljómanum af frægð hans, þeir
hafa tekið hann í sinn faðm á ný. Verra
getur það ekki verið. Varla er afhjúpun-
inni lokið, þegar hellirigning skellur á, eins
og himinninn gráti yfir heimsku mann-
anna; fólkið flýr til allra hliða, en ungur
maður um tvítugt, með óttaglampa í aug-
unum, læðist inn og slekkur þorstann við
brunninn. Hann er eltur sem hinn ungi
Ragnar Finnsson af lögreglunni. Þeir
grípa í axlir lians og draga hann í burtu:
„Nú getur þú hlakkað til rafmagnsstóls-
ins,“ segir lögregluþjónninn. Marmara
lýkur með eftirfarandi orðum: „Feiksviðið
er aftur autt. — Regnið er hætt — jafn
skyndilega og það koin. Það hcfur unnizt
tími til að athuga, hve erfitt marmarinn
á um andspyrnu við hugsunum og tilfinn-
ingum lifandi manna.“
• •
Daginn áður en Marmari kom út í
bókarformi, lauk Georg Brandes lofsorði
á verkið. En leikhúsin hafa ekki þorað
að takast á hendur sviðsetningu þessa
kröftuga og áhrifamikla verks. Marmari
er siðrænt verk, ef nokkuð er það. Það
er skrifað af þeim Ragnari Finnssyni, sem
vildi vera góður við alla.... Hann hefur
sjálfur reynt, hvað það er að vera valinn
til að líða og bera þjáningunni vitni, eins
og stendur í skáldsiigunni.
9