Andvari - 01.06.1964, Page 128

126
VAGN B0RGE
ANDVARI
Harmleíkurinn um hina þriðju
manngerð Nietzsches.
En þrátt fyrir þetta allt hefur verkið
ekki hlotið þann sess í norrænum leik-
bókmenntum, sem því bæri. í byggingu
sinni, tilsvörum og einstökum atriðum, en
þó fyrst og lremst í persónulýsingum, ber
það þess merki að vera skrifað af miklum
og gáfuðum höfundi. Þetta er leikrit um
hinn skarða hlut afburðamannsins í þess-
um heimi, fullum af lítilsigldu og skamm-
sýnu fólki. Og þar með erum við komin
að kjarna verksins og látum allan skyld-
leik við Þjóðníðing liggja á milli
hluta, þ. e. leikritið fjallar um hina
þriðju manngerð Nietzsches: Schopen-
hauermanngerðina, hvort sem Kamban
hefur vitað það eða ekki. Þessari mann-
gerð lýsir Nietzsche í verki sínu Schopen-
hauer als Erzieher, og henni ber alger-
lega saman við lýsingu Kambans á dóm-
aranum og glæpasérfræðíngnum Mr.
Robert Belford, og jafnvel svo, að leik-
arinn, sem fara ætti með hlutverkið, fengi
þar fulla innsýn í andlega og sálræna
gerð persónunnar, tilreidda af Nietzsche,
en ofurmenniskenning hans mun hafa
haft sín áhrif á Kamban.
1) Nietzsche skrifar: „Dcr Schopenhauer-
ische Mensch nimmt das freiwillige
Leiden der Wahrheitigkeit auf sich.“
Það er einmitt þetta, sem Belford ger-
ir, án þess að mótmæla lætur hann taka
sig til fanga og gera sig að píslarvotti.
1 öðrum þætti verksins er eftirfarandi
samtal, sem lýsir á afburðasnjallan
hátt, hvernig dómarinn verður fórnar-
lamb lítilmennsku bróðurins:
Lögreglunjósnarinn:
... Við höfum hér skipun til að taka
yður fastan samkvæmt ákæru um morð
á John Wood.
Robert:
Ég er reiðubúinn, herrar mínir.
2) Nietzsche skrifar enn um Schopen-
hauermanngerðina og segir það ein-
kenna hana, að hún þoli ekki hið
hálfkaraða, leikinn með sannleikann
hálfan, sem er einkennandi fyrir miðl-
ungsmanninn, sem linnst það illgjarnt
af Schopenhauermanngerðinni að
trufla sig í sinni þægilegu lygi með
stöðugri sannleikskröfu sinni.
1 fyrsta þætti lýsir Kamban dómaran-
um í samræmi við þetta, gagnheiðarlegum
manni, sem er í fullkominni mótsögn við
lygavefinn, er umlykur hann. Djarfasta
dæmið eru orð dómarans til prestsins,
séra Hamptons:
Faðir Hampton:
Mér skilst, að þér takið blátt áfram mál-
stað syndarinnar.
Robert:
Ilvað vitið þér um syndirnar, kæri
Faðir Hampton? Þér heyrið sjálfur til
biblíunnar „níutíu og níu réttlátu". Svo
þér rnegið ekki láta hugfallast, þegar þér
gangið inn í himininn. Hvað vitið þér um
syndina? Hafið þér ekki að eins séð hana
með kræklóttar hendur og kaun yfir allan
líkamann? Ég hefi séð hana öðruvísi.
Líkami hennar var af alabastri og varir
hennar eins og granatepli. Og faðmur
hennar stóð opinn þeim, sem leituðu full-
komnunar. (Bros hans slokknar). Varpið
yður í arma syndarinnar, Faðir Hamp-
ton, og þér munuð beygja kné yðar fyrir
hinu stóra þjakaða hjarta heimsins.
Hér er vissulega hægt að taka undir
með Nietzsche og segja við Schopen-
hauermanngerðina, Belford dómara, það,
sem Faust þeytir frarnan í Mefisto: „So