Andvari - 01.10.1967, Síða 32

134
JOHANN iiafstein
ANDVABI
herrastarfi. Hinsvegar horfði hann ehki í eigin pyngju í fyrirsvari sínu erlendis
fyrir íslendinga, og jafnvel mun hann hafa á vissu tímabili greitt hluta af
launum starfsmanns hjá sér úr eigin vasa. Gekk því mjög á eigur hans, en um
það lét hann sér fátt finnast. En þetta mat íslenzka ríkisstjómin að verðleik-
um við fráfall hans. Svona var Thor Thors. Hann var mjög sparsamur og
gætinn um meðferð opinbers fjár, en jafnvel óþægilega ör á eigin fjármuni,
ef hæfa þykir að nota slíkt orðalag, sem ef til vill skilst ekki nema af þeim,
sem reyndu það sjálfir.
#
Eins og að líkum lætur hlaut það að falla í hlut sendiráðs íslands í
Washington að hafa margþætt afskipti af ýmsum stórmálum stjórnmálalegs
eðlis. Sjaldnast verða rakin afskipti sendiherranna af hinum pólitísku málum
og út í það skal heldur ekki farið hér.
En enginn vafi er á því, að Thor Thors taldi sjálfur, að mikilvægust slíkra
mála, sem hann hefði verið við riðinn, hafi verið skilnaðurinn við Danmörku
og lýðveldisstofnun á íslandi.
Heima á íslandi hafði í meginatriðum náðst samkomulag um að nota
þinghald sumarið 1942 og seinni kosningar það ár, sem leiddu af kjördæma-
breytingu, sem þá var gerð, til þess að lögfesta lýðveldisstofnun með stjórnar-
skrárbreytingu. Á þessu stigi komu fram athugasemdir af hálfu Bandaríkjanna
um þessa málsmeðferð. Frá því greinir í ræðu Ólafs Thors, formanns Sjálf-
stæðisflokksins, á landsfundi Sjálfstæðismanna 17. júní 1943, en hann var
forsætisráðherra árið 1942, þegar lýðveldisstofnun var til meðferðar. í ræðu
Ólafs Thors segir:
„Það mun hafa verið 26. júlí síðast liðinn, að einn af valdamestu mönnum
Bandaríkjanna, Harry Hopkins, kom hingað til íslands. Hann átti tal við mig
og skýrði mér frá skoðun Bandaríkjanna á sjálfstæðismálinu, en ég skýrði hon-
um hinsvegar frá skoðun okkar fslendinga á því máli. 31. júlí bárust mér svo
skilaboð frá stjórn Bandaríkjanna gegnum sendiherra þeirra hérna í Reykja-
vík, þar sem farið var fram á, að íslendingar frestuðu að taka endanlegar ákvarð-
anir, eða stíga lokasporið í sjálfstæðismálinu þar til eftir árslok 1943. 4. ágúst
kom Alþingi saman og skýrði ég því þá þegar í stað, á lokuðum fundi, frá hinu
nýja viðhorfi í málinu. Ég fór fram á, að skipuð yrði átta manna nefnd, tveir
úr hverjum þingflokki, til að ræða málið. Var nú tekið til óspilltra mála og
hinn áttunda ágúst sendi ég stjórn Bandaríkjanna skýrslu um skoðun íslands
í málinu. Var meðal annars skýrt frá því, að Alþingi hafi tvisvar sinnum, 1928
og 1937, ákveðið að slíta öllu sambandi við Dani, strax og samhandslagasamn-