Andvari - 01.10.1967, Page 97

ANDVARI
GRAS OG GRASNYTJAR
199
velti l'ífsins gæða fari eftir grasvexti.
Fyrst fellur grasið, svo skepnurnar, hest-
urinn fyrst, svo sauðurinn, svo kýrin, svo
húsgangurinn, svo bóndinn, svo konan,
svo barnið.
Skáldið telur sig bregða upp sannri lýs-
ingu á bjargræðisvonum þjóðarinnar á
þeim tímum, og þannig höfðu þær verið
um allar aldir. Hallærasagan ber gleggst-
an vott þess, hve fóðurskortur vegna illrar
veðráttu takmarkaði fjölda búsmala og
þar með velsæld og fjölgun þjóðarinnar
fram um allar aldir. Hefur sú hallærasaga
verið rækilega rakin af Þorvaldi Thor-
oddsen1) og skal því hér aðeins stiklað á
stóru til þess að sýna fáein dæmi þess.
Árferði í þúsund ár.
Þegar Flóki Vilgerðarson hafði vetur-
setu í Vatnsfirði, urðu menn fyrir barðinu
á fóðurskorti, og hið sama endurtók sig
þráfaldlega á fyrstu árum íslands byggð-
ar.2) A síðari hluta 10. aldar gengu mikil
harðindi eins og getið er um í Viðauka
Skarðsbókar, en þar segir um árið 976:
„Óaldvetur varð mikill á íslandi í heiðni.
Sá hefir mestur verið á fslandi. Þá átu
menn hrafna og melrakka, og mörg óátan
ill var etin, en sumir létu drepa gamal-
menni og ómaga, og hrinda fyrir hanira.
Þá sultu margir menn til bana en sumir
lögðust út að stela.“ Á 11. öld er þess
getið um árið 1056, að þá hafi aftur orðið
óáran og manndauði sem mestur á íslandi
af sulti. Þá var etið allt það, sem tönn
festi á. Þá leyfði Haraldur Sigurðsson,
Noregskonungur, fjórum skipum að flytja
mjöl til íslands, en lét flytja burt fá-
tæka menn sem flesta.3) Á 12. og 13.
1) Arferði á íslandi í þúsund ár, Kaup-
mannahöfn 1916—1917.
2) Landnáma 1948, bls. 6.
3) Snorri Sturluson, Heimskringla 1911,
bls. 470.
öld voru þráfaldlega grasleysissumur og
fellivetur. Veturinn 1290 var til dæmis
kallaður Eymuni hinn mikli. Var það
snjóa- og fellivetur mikill yfir allt landið
á öllum peningi, sem eigi hafði hey og
hús. Á 14. öld telur Þorvaldur Thorodd-
sen, að fjórða eða fimmta hvert ár hafi
verið harðindaár. Á 15. öld dundi mörg
óáran yfir auk harðinda, en 16. öldin
virðist hafa verið þolanleg.1)
Þó virðist 17. öldin hafa verið enn
harðindasamari en hinar fyrstu aldir ís-
lands byggðar, eftir því sem Hannes
Finnsson biskup í Skálholti segir í riti
sínu um Mannfækkun af hallærum á Is-
landi,2) er hann skrifar í tilefni hins mikla
mannfellis síðast á 18. öld, þegar fjórð-
ungur landsmanna dó úr hungri.
Ög Hannes spyr sjálfan sig: „En er þá
landsins hungursneyð svo tíð og svo
mannskæð, að það sé óbyggjandi? Er
mannfækkun af hungri svo megn, að
landið, ég vil eigi segja innan 60 ára held-
ur eftir fáa mannsaldra, verði þar af að
auðn?“ Og hann getur þess, hvað landið
hafi úr sér gengið og gangi árlega af
„jarðeldi, jöklahlaupum, sandfoki, sjávar-
ágangi, stórflóðum, landbroti af elfum,
skriðum, uppblásningu af stormum og
svo framvegis," sem veldur því, „að eigi
getur svo mikill fénaður á jörðunni alizt
sem fyrrum. Og þó nú sé meiri sóttur
sjór en áður,“ segir hann, „þá fæðir þó
eigi landjörðin svo margar manneskjur
sem að undanförnu." Og „heyskapar-
leysi,“ segir hann, „er sú bráðasta og óum-
flýjanlegasta orsök til hallæris, ef harður
vetur kemur á eftir.“
Á 19. öldinni voru að vísu oft harð-
indaár, en almennur fellir um land allt
1) Lýsing íslands 1933, bls. 371—394.
2) Rit Lærdómslistafélagsins XIV 1796, bls,
30—226,