Andvari - 01.10.1967, Side 122

224
BERGSTEINN JÓNSSON
ANDVARI
réttindi sem þar til krefðist að halda
þeim...“
Hér viðurkennir Jón berlega frum-
kvæði Þingeyinga, enda hafa oddvitar
þeirra ekki beðið boðanna að skýra bon-
um frá, hverju þeir hefðu í verk komið;
Jón á Gautlöndum og Tryggvi Gunnais-
son voru í þeirn stóra hópi lslendinga,
sem þessi árin stóð í stöðugu bréfasam-
bandi við Jón, og hér böfðu þeir ánægju-
legri fréttir að færa honum en oftast
endranær.
Á öðrum stað (Skýrsla og lög hins ís-
lenzlm Þjóðvinafélags 1869—1873, Rvík.
1873) skýrir hann þannig frá aðdraganda
og stofnun félagsins: „Á alþingi sumarið
1869 sömdu nokkrir alþingismenn með
sér að hafa samtök að því að leggja fram
nokkur samskot til þess að halda fram
landsréttindum vorum íslendinga og
reyna að ávinna það sem skorti til að vér
gætum orðið þeirra aðnjótandi. Á alþingi
1871 þótti mönnum þessi nauðsyn til
samheldis og samverkunar hafa enn va:<-
ið, og höfðu þá 17 alþingismenn fundi
með sér til að ræða um þetta efni; kom
mönnum ásamt um að nauðsyn væri að
stofna reglulegt félag í þessu skvni og
binda það lögum. Var þá kosin þriggja
manna nefnd til að semja frumvarp til
laga félags þessa, og síðan var það rætt
og samþykkt á fundum. Frumvarp þetta
var að mestu hyggt á uppástungum til
lagagreina, sem samdar höfðu verið í
Suður-Þingeyjarsýslu; (leturbr. hér) jafn-
framt og mál þetta hafði verið þar rætt
á sýslufundi 8. júní 1870, félagsgjaldið
tiltekið (24 skildingar minnst árlega) og
samskot hafin i þessu skyni þar í hérað-
inu. Á fundi sem hinir sömu 17 alþingis-
menn héldu með sér í Reykjavík 19. dag
ágústmánaðar voru lögin samþykkt og
félaginu nafn gefið, en jafnframt var það
ályktað að lög þessi skyldi einungis vera
gild til næsta alþingis (1873), og að fé-
lagið skyldi ekki gera þjóðkunnugt um
störf sín, fyrr en það sýndi sig, að menn
almennt vildi aðhyllast það og styrkja
það til framkvæmda, svo að því væri
nokkurs þroska von ...“
Hér munu nú flest kurl til grafar kom-
in. Eftir er þó ein heimild, sem gaumur
er gefandi, þótt hún sé ónákvæm í ýms-
um atriðum, enda rituð af miliigöngu-
manni eftir minni eins brautrvðjandans,
þegar langt var um liðið frá atburðum
þessum. Hér víkur líka sögunni til þess
mannsins, sem lengst allra hefur stýrt
Þjóðvinafélaginu, öðrum fremur réð því
að það gerðist að mestu afhuga stjórn-
málum eftir 1877, og síðast en ekki sizt
hefur sennilega átt hugmyndina að stofn-
un þess. Víst er, að hann rak þax fast
á eftir fyrsta sprettinn. Átt er við fryggva
Gunnarsson bónda, timburmann, Ijós-
myndara, kaupstjóra, útgerðarmann, al-
þingismann og bankastjóra með meira.
Veturinn 1863—1864 hafði Tryggvi
dvalizt í Kaupmannahöfn, og þá befur
hann orðið þess áskynja, hversu háttað
var högum Jóns Sigurðssonar. Hann réð
af líkum, að Jón hefði óheyrilega mikil
útgjöld af baráttu sinni fyrir málstað Is-
lendinga, að ekki væri talað um allt erfiði
hans þar af fljótandi. Um þetta segir svo
í stuttu æviágripi Tryggva, sem skrifað
mun á árunum 1912—1914:
„Á alþingi 1869 ræddu þingmenn þeir,
er Jóni Sigurðssyni fylgdu, um það sín á
milli, og var Tryggvi forgöngumaður þess,
að um öll þau ár sem Jón hefði haldið úti
Nýjum félagsritum, hefðu landsmenn svo
lítt hirt um að kaupa þau, að Jón hefði
árlega skaðazt á þeim, sjaldan fengið
nokkuð fyrir það sem hann sjálfur skrif-
aði. Og þar eð hann lifði að öðru leyti
við þröng kjör, væri hann orðinn nauðu-
lega staddur. Var lagt til að hefja skyldi