Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 142

140
VÉSTEINN ÓLASON
ANDVARI
bókarinnar, með nokkrum vísbendingum fram á við til epískra verka á næsta
áratug. Greinarnar hafa þegar verið hagnýttar af fræðimönnum, og þá fyrst
og rækilegast af Peter Hallberg, einkum í ritum hans, Vefarinn mikli og Hús
skcddsins, sem bæði hafa verið þýdd á íslensku. En einmitt vegna þess að þær
eru eins konar dægurflugur, börn augnabliksins, leiða þær í ljós, alveg um-
búðalaust, margt sem Halldóri var hugleiknast á þessum árum, og þær eru
jafnframt ágætis vitnisburður um fagmennsku hans, það vald sem hann hafði
náð á móðurmálinu og þann aga sem hann beitti sig í notkun þess, jafnvel í
ritsmíðum sem ekki var langlífi fyrirhugað.
Halldór gerir sér grein fyrir eigin kröftum. Hann finnur hjá sér snilligáfu,
en veit að án ögunar og vinnu er sú gáfa lítils virði. íslendingum hefur um
margar aldir verið kennt að gera lítið úr sjálfum sér og setja ljós sitt undir
mæliker. Annað var talið hlægilegt. Pað er undravert, og sýnir skapstyrk
Halldórs en etv. einnig óvenjulegt uppeldi, hvernig hann hristir af sér þessa
fjötra fámennisins og skilur á unga aldri að ef hann metur ekki sjálfur
hæfileika sína og sýnir það, munu aðrir ekki gera það. Hann hefur ekki tíma
til að bíða eftir að verða „uppgötvaður“, heldur uppgötvar sjálfan sig. Vafa-
laust hefur margt af því sem hann skrifaði á þessum árum, og þá ekki síst í
greinum eins og þeim sem hér eru til umræðu, verkað á lesendur sem
fáránlegt mont og hroki í sveinstaula sem vart hafði slitið barnsskónum;
reyndar höfum við ekki breyst svo mikið að svipuð yrðu áhrifin enn í dag ef
einhver ungur listamaður væri jafn kotroskinn og ófeiminn að halda fram
ágæti sjálfs sín og Halldór var, rúmlega tvítugur. En þessi ,,sjálfsánægja“ hans
er blandin svo mikilli glettni og gáska, er svo laus við uppbelgdan hátíðleika,
að það er ekki með nokkru móti hægt að misvirða hana við höfundinn, síst af
öllu nú, sex áratugum seinna, þegar hann hefur staðið við öll stóru orðin.
Halldór talar í ritgerðum þessum nokkuð mikið um snillinga, en þó er
lýsing hans á starfi listamannsins öll í anda þeirrar hreinsunar snillings- og
listamannshugtaksins af rómantík og dulúð, sem verið hefur á dagskrá meira
og minna alla þessa öld. Hann segir í greinninni ,,Menníngarmál“ (bls. 80):
„Maður sem á vald listar sinnar er snillíngur yst sem inst, og hann er það
vakinn og sofinn.“ En þessi ummæli falla eftir að hann hefur lýst því í mörgum
orðum að ritsnilld sé afrakstur af vinnu en ekki innblæstri: „En skáldskapur,
og þá einkum í lausu máli, er hlutur sem heimtar ekki einúngis gáfur, sé þar að
marki miðað, og þær á mörgum sviðum, heldur natnari starfshyggju, bratt-
geingari vilja, róttækari þjálfun en nokkur starfsgrein önnur, og strithæfari
orku.“ (79; málsgreinin er sjálf til marks um það hvernig höfundur beitir
málinu vitandi vits og leitar fyrir sér um kosti þess og þanþol). Og áfram er
haldið: „Sannleikurinn er sá að ekki er til öllu óskáldlegri starfi en einmitt
skáldskapur. Eða til þess að taka ekki of djúpt í árinni: Skáldritagerð er ekki
hótinu skáldlegri en til dæmis gullsmíði, skósmíði eða vélfræði, nema hvað