Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 72

70
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
ANDVARI
upprunalega samið á erlendu máli og á framandi forsendum.“32 Einnig má
benda á hversu hallur Nida er undir ,,áhrifa-jafngildi“, en samkvæmt því
stefnir þýðandi að „algjörlega eðlilegri framsetningu og reynir að setja
viðtakandann í samband við hegðanamynstur sem ríkjandi eru í hans eigin
menningarsamfélagi . . .“33
Hættan við þetta sjónarmið er sú að öll áherslan sé lögð á hvernig gera megi
textann eðlilegan á nýja málinu (hefðbinda og „natúralísera“ hann) og að þá
sé því lítt sinnt hvernig frumtextinn geti tekið skapandi þátt í þýðingu
verksins. En það sem ég hef kallað textafylgni Helga Hálfdanarsonar ein-
kennist hinsvegar mjög af því að uppbótarstarf þýðingarinnar gerir ekki
aðeins ráð fyrir viðteknum gildum íslensks máls og skáldskapar, heldur
tengist einmitt einskonar ákvarðanavef sem spunninn er úr eigindum frum-
textans. Sem dæmi má taka annan orðaleik í Hamlet. Þegar Póloníus spyr
Hamlet hvað hann sé að lesa: „What is the matter, my lord?“ þykist Hamlet
misskilja orðið „matter“: „Between who?“ (II.2.193-194). Andstætt Pól-
oníusi skiljum við þetta líklega sem vísun Hamlets til gagnkvæms en dulins
fjandskapar milli hans og konungs. Ekki gengur að þýða „matter“ orðrétt,
svo að Helgi lætur Póloníus spyrja um orðin á bók Hamlets: „Hvað felst í
þeim,herra?“ogHamletsvara: „Ereitthvað að fela?“ (bls. 153). Meðþvíað
Hamlet þykist skilja „felst“ sem „er falið“ spyr hann að vísu annarrar
spurningar en í frumtexta, en þó brennandi spurningar í leikriti þar sem fram
fer svo magnþrunginn felu-leikur og þar sem Hamlet er sífellt að fela sig
bakvið ruglingsleg orð.
Pýðing myndmáls: sköpun og tryggð
Einna merkilegust dæmi um slíka uppbót er að finna í þýðingu Helga á
myndmáli Shakespeares. Orðið „pregnant“ er afar mikilvægt í Hamlet, þar
sem ekki er aðeins vikið iðulega að sýkingu, rotnun og frjósemi, eins og áður
gat, heldur einnig getnaði, fæðingu og kynferðis- og þroskaferli. Helgi er ekki
ávallt fær um að varðveita þetta orð og þar með skírskotun þess til heims-
myndar verksins. Til dæmis er Póloníus segir um Hamlet: „How pregnant
sometimes his replies are“ (II.2.208-209), þá verður það undir í stigveldi
merkingarinnar: „hvað svörin hans eru stundum útundir sig!“ (bls. 154). En
svo gerist það oftar en einu sinni að við rekumst á þetta orð í íslenska
textanum þótt það sé ekki í frumtextanum. Við sjáum dæmi um þetta í
einræðu konungs sem vitnað var til hér að framan og einnig þegar Hamlet
spyr hví vofan sæki til hans, „Making night hideous . . . “ (1.4.54). Helgi
þýðir: „svo nóttin þungast / ógnum . . . “ (bls. 135). Hér sér hann færi á að