Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 61

ANDVARI
SKAPANDI TRYGGÐ
59
stakhendunni manna best hér á landi, segir að við þýðinguna verði að „setja
sama bragformi sama markmið, að hefja eðlilegt lifandi mál til hóflegrar
viðhafnar umfram laust hversdags-mál, án þess þó að trana fram bragskrauti
sínu eða bragfjötrum; því þannig er leikljóð Shakespeares.“17
íslenskir þýðendur mega því ekki líta um of til fyrirmynda um pentajamb-
isku ljóðlínu í bókmenntahefð okkar, því eins og Helgi segir:
Alltfrá því Jónas Hallgrímsson hóf pentajambíska ljóðlínu til vegs í skáldmenntum
vorum, hafa íslendingar naumast viðurkennt önnur tilbrigði en þau, að fyrsta braglið
línunnar sé snúið við ... önnur lausung hefur ekki þótt við eiga; enda sporna íslenzkar
stuðlareglur einatt gegn frekara raski, ef línan á að heita jömbuð á annað borð. Svo
þröngir kostir hafa að vonum þótt harðir þegar leikljóð á í hlut; enda gæti linnulaus
tvíliðabarsmíð heilt kvöld orðið býsna hvimleiður skarkali. Hinsvegar kynnu gagnráð-
stafanir að enskri fyrirmynd að verða til þess, að allt hripaði úr böndunum, ljóðmálið
yrði í raun ekki annað en prósa, og þá heldur en ekki tilgerðarlegt prósa í þokkabót.18
Fyrir íslenska stakhenduþýðendur er því hætta á tilgerð á báðar hliðar:
hvort heldur sem haldið er of fast í íslenska braghefð eða slakað um of á
grunnformi stakhendunnar. Helgi telur að „gagnráðstafanir að enskri fyrir-
mynd“ séu þrátt fyrir allt nauðsynlegar, þ.e.a.s. ýmis tilbrigði í bragliðaskipan
innan hinnar pentajambísku hrynjandi sem ekki má glata. Ef vel tekst til
verður þá hægt að koma á málamiðlun þeirri milli ljóðs og prósa sem er
aðalsmerki enskrar stakhendu í verkum Shakespeares. Þar takast í sífellu á
tilbrigðarík hrynjandi lausamálsins og fastmótuð hrynjandi ljóðformsins án
þess að önnur fái yfirhöndina eða beri hina ofurliði. Mér sýnist að í þessari
„tvírödduðu“ hrynjandi, sem Helgi nefnir svo, megi finna hliðstæðu þeirrar
sambúðar persónu og leikara sem getið var um hér að framan. Með dálítilli
einföldun má þá segja að lausamálshrynjandin teljist til „eðlilegs“ orðfæris
persónunnar en braghrynjandin til formlegrar og upphafinnar tjáningar
leikarans á hlutaðeigandi orðræðu. Fyrir leikhæfi textans er því mikilvægt að
hér haldist jafnvægi (nema þegar leikskáldið bregður vísvitandi út af því).
Eins og við má búast af skáldi sem er ekki nema kynslóð á eftir Jónasi
Hallgrímssyni fylgir Matthías fremur regluföstum bragarhætti, þannig að
stundum vill verða úr nokkur tvíliðabarsmíð (ekki tjóar að birta einstök dæmi
þar sem slík taktfesta verður ekki áberandi nema hún sé óslitin í alllöngum
texta). í forspjalli því sem Guðmundur Björnsson (Gestur) lét fylgja þýðingu
sinni á „Bálför Sesars“ úr Júlíusi Sesar í Skírni 1918 segir hann að í fyrri
Þýðingum íslenskum hafi „bragsnilld“ Shakespeares „ekki verið metin að
verðleikum: ágætustu og víðfrægustu þýðingamar eru yfirleitt kveðnar á
jafnagangi fmmháttarins — lon og don . . . “19 Þó þætti mér þetta „lon og
don“ gefa skakka mynd af texta Matthíasar ef ekki kæmi til stuðlasetning
hans, sem vikið verður að innan skamms.