Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 128

126
SIGURJÓN BJÖRNSSON
ANDVARI
hvað af áðurnefndum drögum), en hagræddi þeim jafnóðum, bætti í og felldi
úr eftir því sem andinn blés honum í brjóst. — Eins og áður getur vöktu
fyrirlestrar Sigurðar óskipta hrifningu, þegar hann flutti þá. Erfitt er að gera
sér í hugarlund að þessir fyrirlestrar sem hér birtast hafi vakið svo mikla
hrifningu. Víst er þar að finna ágæta kafla, leiftrandi af andagift og auðgi
hugmynda, en þegar á heildina er litið eru þeir ósköp þreytandi lestur. Og það
hefði ég sannarlega ekki búist við að ég myndi nokkurn tíma segja um ritverk
eftir Sigurð Nordal.
Sigurður mun á tímabili hafa hugsað sér að gera bók úr þessum fyrirlestra-
drögum, en hætt við það af einhverjum ástæðum sem renna má grun í hverjar
verið hafa. Víst er að sú bók hefði orðið næsta ólík því efni sem hér birtist, hafi
mér yfirleitt tekist að átta mig á kröfum og skilningi Sigurðar Nordals.
Raunar þarf engra ágiskana við, því að önnur fyrirlestraröð er til saman-
burðar, Líf og dauði, sem birt var eins og hún var flutt. Þar er ólíku saman að
jafna og væri fráleitt að ætla muninn stafa eingöngu frá framförum Sigurðar í
ritleikni og lipurleika hugsunar.
Annar galli Einlyndis og marglyndis er allt annars eðlis. Höfundur nálgast
viðfangsefnið þannig að hann setur fram kenningu um tvær tegundir skap-
gerðar sem jafnframt eru eða eiga að vera sjálfráðar lífsstefnur. Önnur fellur
að hugsjón hans um velþroskaðan mann. Þessa kenningu, sem sprottin er af
og endurspeglar persónulegan vanda hans sjálfs, á nú sálarfræðin að styðja,
skýra og fella að mismunandi þroskaferlum.
Glíma Sigurðar við þetta nánast óleysanlega verkefni er í sjálfu sér afar
athyglisverð og hún hefur vafalaust verið honum sjálfum mjög lærdómsrík og
þroskavænleg eins og síðar verður vikið að. En ég hygg að hjálp fagsálarfræð-
innar hafi verið minni en hann sjálfur vildi telja. Og víst er um það að
raunveruleg hjálp í persónulegum vanda getur varla verið fólgin í því að
ganga á mála hjá röklætingu (svo að notað sé orð Sigurðar sjálfs) fyrirfram
gefinnar niðurstöðu. En hvað sem því líður þá er vitað mál að sú sálarfræði
sem hann átti völ á á öðrum tug þessarar aldar var naumast til annars fær en
að lýsa og skipa saman fyrirbærum. Enda þótt það skipi nokkurt rúm í
umfjöllun höfundar er frásögnin engu að síður borin uppi af eigin athugunum
og íhugunum hans. Og innan sinna marka eru það langbestu hlutar ritsins.
Athugunargáfa Sigurðar var skörp og næm og innsæi frábært, þó að það dygði
raunar ekki til að svipta frá hulu röklætingarinnar. Og þó! Gafst honum að
lokum dýpri sýn? Var það þess vegna sem hann hreyfði aldrei við þessum
blöðum síðar og vildi ekki að við þeim væri hreyft? Og var það e.t.v. þess
vegna sem hann sagði skilið við sálarfræðina, sem hann forðum dáði svo
mjög, og fór raunar heldur nöprum orðum um þá grein þá sjaldan hann
minntist á hana á prenti á síðari árum?