Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 114

112
GUNNAR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
5. Ólafur Jóhann Sigurðsson: Gegn glamranda
Smásagan „Bréf séra Böðvars“ eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson kom út 1965 í
bókinni Leynt og Ijóst. Séra Böðvar S. Gunnlaugsson pastor emeritus er
kominn á elliár. Smásagan segir frá síðasta degi í lífi hans sem hefst með því
að hann heldur áfram að rita dóttur sinni erlendis bréf og lýkur með því að
hann verður bráðkvaddur við sömu iðju. En dagurinn snýst um bæjarferð
þeirra hjóna og spennusama sambúð þeirra. Tilfinningum séra Böðvars er
lýst af miklu innsæi. Kemurþar ýmislegt fram um viðhorf hans til prestsskap-
arins beint eða óbeint. Best verður viðhorfum hans að því leyti lýst með
þessum hugsunum um séra Steindór, sem hann hefur litlar mætur á:
„Hinn þjóðkunni kennimaður! Ójá, hann hafði fráupphafiglamrað í prédik-
unarstólnum eins og hann væri ráðgjafi heilagrar þrenningar, eins og hann
hefði fyrir framan sig nákvæmt kort af vegum Drottins, eins og almáttugur
Guð væri lipur kaupmaður, reiðubúinn að semja við hvaða dóna sem vera
skyldi um hagkvæm viðskipti. Hann hafði gætt þess að fylla stólræður sínar
einhverjum bjartsýnisþembingi ásamt pempíulegri tilfinningavellu eða
óskiljanlegu orðaprjáli, sem átti víst að heita skáldlegt eða háfleygt. Hann
hafði beitt röddinni eins og leikari, þanið sig og breitt úr sér þegar svo bar
undir, brosað andspænis söfnuðinum þegar við átti, klökknað og orðið stirð-
mæltur þegar þess var vænzt. Hann hafði kunnað að auglýsa sig og láta á sér
bera, kunnað að gefa yfirvöldunum undir fótinn, hvort sem þau stóðu hægra
megin við hann eða vinstra megin... “ (bls. 112).
Séra Böðvari var það m jög á móti skapi þegar vinkonur konu hans „horfðu
á hann eins og virðulegan forngrip, kölluðu hann prestinn í öðru hverju orði,
settu meira að segja upp einskonar kirkjusvip, sem honum bauð við“ (bls.
119).
Gagnrýnin beinist hér að ákveðnu atferli prestsins, svo og að þeim sem
skapa og viðhalda ákveðinni ímynd hans. Honum er ekki legið á hálsi fyrir
trúarheimspekilega fáfræði — ekki örlar á presti skynsemisstefnunnar. í»ær
ávirðingar sem raunsæisskáldunum lágu á hjarta eru ekki í brennidepli (að
vísu ekki fjarri). Hann er einkum tekinn á beinið fyrir það að vera yfirborðs-
legur, stimamjúkur við þá sem með völdin fara. Það eykur trúverðugleika
þessa viðhorfs séra Böðvars, að hann er að lesa sér til uppörvunar „Dagbók
sveitaprestsins eftir Bernanos", sem vinur hans séra Indriði hafði gefið
honum.
Það er áreiðanlega ekki tilviljun að hann er að lesa einmitt þessa
áhrifamiklu skáldsögu rithöfundarins Georges Bernanos (1888-1948). Dag-
bók sveitaprestsins (Journal d’un curé de campagne) kom út 1936 og vakti