Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 136

134
SIGURJÓN BJÖRNSSON
ANDVARI
ég £æ ekki betur séð en að sálfræðiskilningur hans eins og hann birtist í seinni
verkum hans sé mjög svipaður og sá sem fram kemur í Einlyndi og marglyndi.
Uppistaða skilningsins er hin sama, þó að innsæi aukist bersýnilega með aldri
og þroska, en þó sérstaklega hæfnin til að gera grein fyrir því í rituðu máli.
Að öllu þessu athuguðu hygg ég að fullyrða megi að glíma Sigurðar
Nordals við sjálfan sig á árunum 1915-18 hafi sett nokkurn svip á andlega
iðju hans það sem eftir var ævi.
VIII.
Þorsteinn Gylfason lætur að því liggja í Inngangi sínum, að það hafi verið
lán Sigurðar Nordals að hann kynntist sálarfræðinni á meðan hún enn var
heilbrigð og góð fræðigrein tengd heimspekinni og áður en hún spilltist og
úrkynjaðist af freudisma, mælingasýki og atferlishyggju. Kannski þá mætti
bæta við að það hafi einnig verið lán hans að fá að kynnast heimspekinni áður
en hún spilltist af orðhengilshætti, rökþvælum og öðrum nútímalegum
ósóma. En sé þetta rétt hlýtur það líka að hafa verið ólán hans — og það öllu
meira — að læra norræn fræði meðan þau voru í höndum svo einsýnna og
jarðbundinna fræðimanna og þeirra sem Sigurður lærði hjá. Ekki vil ég segja
að þetta sé allt ,,tóm vitleysa“ hjá Þorsteini, en einhvers misskilnings held ég
að hljóti að gæta. í fýrsta lagi hefur sálarfræðin aldrei losnað úr tengslum við
heimspekina, ekki frekar en aðrar fræðigreinar. Allar fræðigreinar eiga sér
heimspekilegan bakgrunn, sem endurspeglast í aðferðafræði þeirra og vali
viðfangsefna. Og engin fræðigrein kemst af án kenninga og rökfræði og hvort
tveggja er auðvitað heimspeki. Þá er þess að geta um hina „góðu“ sálarfræði
aldamótanna og hina „vondu“ sálarfræði nútímans að skiptingin er hreint
ekki svo einföld, ef rétt er að staðið. í sálarfræðinni er allmargar stefnur að
finna — eða mismunandi viðhorf til manns og mannlífs. Til er vélhyggja,
efnishygga, „mentalismi“ „hermeneutík“, „positivismi“ „dualismi“, „mon-
ismi“, „pluralismi“ o.fl. Engin af þessum stefnum eða viðhorfum er ný. Ég
held að mér sé óhætt að fullyrða að þær hafi allar verið komnar fram löngu
fyrir Krists burð, ýmist í Kína, Indlandi eða Grikklandi. Vísindatíska hefur
svo valdið hver eða hverjar af þessum stefnum hafa ráðið mestu á hverjum
tíma. Stundum hefur þessi tíska verið svo einstrengingsleg og einsýn að
einungis ein eða mjög fáar stefnur hafa fengið að njóta sín. Nútímasálarfræði
greinist líklega helst frá eldri sálarfræði í því að nú er öllu meira lýðræði í
fræðunum en áður. Mönnum er frjálst að velja þau viðhorf til mannsins sem
þeim sýnist, svo fremi sem þeir fylgja almennum leikreglum um fræði-
mennsku. Þetta er nú öll úrkynjunin. Það hefði því áreiðanlega ekki verið
erfitt fyrir Sigurð Nordal að finna þá sálarfræði í dag, sem hentaði húmanisma