Andvari - 01.01.1991, Blaðsíða 10

8
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
miklum myndarskap. Rit um kirkjur í Skálholti eftir Hörð Ágústsson er
markverð menningarsöguleg rannsókn sem hlaut sérstaka viðurkenningu,
íslensku bókmenntaverðlaunin. Saga hafrannsókna við ísland er einnig
undirstöðurit. Iðnsaga íslendinga gengur rösklega fram.
Af öðrum fræðiritum skal nefna Siðfræði Páls Skúlasonar, rit um Háva-
mál eftir Hermann Pálsson, þýðingu á Siðaskiptasögu Durants, þýðingu á
rannsókn Ivars Orglands á norskum áhrifum á skáldskap Stefáns frá Hvíta-
dal (að henni er vikið á öðrum stað í þessu riti) og athugun á þróun og sam-
fellu í skáldskap Snorra Hjartarsonar eftir Pál Valsson. - Fjórar síðast-
nefndu bækurnar voru gefnar út af Menningarsjóði eins og ýmis önnur rit
sem hér voru talin. Forráðamenn hans þurfa vissulega ekki að fyrirverða sig
fyrir hlut forlagsins í útgáfu ársins. Hins vegar er nauðsynlegt að hyggja að
stefnumörkun þessa forlags í framtíðinni. Að því efni, útgáfu Menningar-
sjóðs og Andvara sem er hluti hennar, skal vikið nokkrum orðum að lokum.
í grein í Andvara 1985, „Jónas Jónsson og Menningarsjóður“, gerir Gils
Guðmundsson nokkra grein fyrir stofnun Menningarsjóðs og starfsemi
fyrstu árin. Hann var settur á laggirnar 1928 vegna þess pólitíska vilja sem þá
var vaknaður í landinu að ríkið styrkti bókmenntir og listir og greiddi fyrir
því að almenningur gæti eignast góðar bækur á vægu verði. Eins og Gils rek-
ur dró bráðlega þrótt úr Bókadeild Menningarsjóðs þótt hún gæfi út merkis-
rit eins og Um Njálu Einars Ól. Sveinssonar, Bréf séra Matthíasar og frum-
útgáfu á Sölku Völku Halldórs Laxness. Síðan færðist nýtt líf í útgáfuna 1940
þegar Jónas Jónsson beitti sér fyrir sameiningu Menningarsjóðs og Þjóð-
vinafélagsins. Var þá hafin umfangsmikil útgáfustarfsemi með „félags-
mannakerfi“, það er áskrift. Sú framkvæmd blandaðist mjög inn í stjórn-
máladeilur á þessum tíma. Pólitískan styr um Menningarsjóð lægði þegar frá
leið, en jafnframt dofnaði yfir honum. Áskriftarkerfið gekk sér til húðar við
nýjar þjóðfélagsaðstæður og er nú lítt virkt. Áhugi stjórnvalda á þessari rík-
isstofnun hefur lengstum verið takmarkaður og í rauninni hefur hið þing-
kjörna menntamálaráð aldrei sett Menningarsjóði markvissa útgáfuáætlun.
Við það hefur setið í áratugi. Hitt er engin ástæða til að láta liggja í þagnar-
gildi að fyrr og síðar hefur Menningarsjóður gefið út margt góðra og ágætra
rita og skerfur hans til íslenskrar bókaútgáfu engan veginn léttvægur.
Menningarsjóður er þannig sprottinn upp úr hugsjón alþýðufræðslu og
menningarframtaks ríkisins sem hrundið var fram í verki í landinu um 1930. í
öndverðu var það hlutverk bókaútgáfunnar að gefa út fræðirit á ýmsum svið-
um og valin skáldrit. Þessari stefnu hefur verið fylgt nokkurn veginn síðan.
Menningarsjóður hefur fært þjóðinni í íslenskum búningi ýmis úrvalsverk
heimsbókmenntanna. Fyrsta stórverkið af því tagi sem út var gefið eftir sam-