Andvari - 01.01.1991, Qupperneq 22

20
HALLDÓR ÞORMAR
ANDVARI
V. Uppbygging tilraunastöðvar á Keldum
Þótt rannsóknir á mannasjúkdómum væru höfuðverkefni Rannsókna-
stofu Háskólans við Barónsstíg hófust þar snemma rannsóknir á bú-
fjársjúkdómum undir forustu Níelsar Dungals prófessors í meina- og
sýklafræði. Bæði var þetta eina rannsóknastofan á landinu í sjúkdóma-
fræðum og þörfin brýn, einkum fyrir sauðfjárræktina sem þá var annar
aðalatvinnuvegur þjóðarinnar. Nutu bændur þekkingar Níelsar
Dungals og lifandi áhuga hans á sjúkdómarannsóknum. Þörfin fyrir
rannsóknir á sauðfjársjúkdómum jókst mjög á árunum um og eftir
1940 þegar sjúkdómar, sem bárust til landsins árið 1933 með hinu svo-
nefnda karakúlfé, fóru að valda verulegu tjóni. Þar var fyrst á ferðinni
votamæðin, síðan garnaveiki og loks þurramæðin eða mæðin sem
greindist árið 1939. Var nú auðsýnt að húsnæði fyrir dýratilraunir og
önnur rannsóknaaðstaða á Rannsóknastofu Háskólans var ekki full-
nægjandi til þess að anna sívaxandi þörf sauðfjárveikirannsóknanna.
Árið 1941 ákváðu stjórnvöld að finna varanlega lausn á þessu máli
og keyptu jörðina Keldur í Mosfellssveit til afnota fyrir búfjársjúk-
dómarannsóknir. Hófust nú nokkrar deilur um það hvernig aðstaðan á
Keldum skyldi nýtt og hverjir skyldu fara með yfirstjórn hennar.
Verður sú saga ekki rakin hér enda hefur aðdraganda og fyrstu árum
Tilraunastöðvarinnar á Keldum verið lýst nýlega í ítarlegri ritgerð eftir
Pál Agnar Pálsson (sjá Heimildir og tilvísanir). Niðurstaðan varð sú að
reisa á Keldum tilraunastöð í sjúkdómafræði sem heyrði undir lækna-
deild Háskólans. Endanleg lög um Tilraunastöð Háskólans í meina-
fræði voru staðfest árið 1947. Stóðu þau allt til ársins 1990 þegar ný lög
tóku gildi.
Eftir heimkomuna frá Bandaríkjunum 1943 hóf Björn Sigurðsson
störf á Rannsóknastofu Háskólans við rannsóknir í sauðfjársjúkdóm-
um, einkum garnaveiki, sem höfðu borist til landsins með kara-
kúlfénu. Þegar árið 1942 höfðu stjórnvöld ásamt Níelsi Dungal og
samstarfsmönnum hans átt viðræður við fulltrúa Rockefellersjóðsins
um möguleika á því að sjóðurinn veitti styrk til byggingar á fullkominni
rannsóknastöð í búfjársjúkdómum. Haustið 1944 sendi ríkisstjórnin
formlega umsókn til Rockefellersjóðsins um styrk til þess að koma
upp slíkri stöð. Ákvað sjóðurinn vorið 1945 að veita ríflegan styrk til
að reisa rannsóknastöð í meinafræði gegn jafnháu framlagi ríkissjóðs.