Andvari - 01.01.1991, Qupperneq 31

ANDVARI
BJÖRN SIGURÐSSON
29
áratug sem faraldurinn geisaði. Hefur verið áætlað að a.m.k. 150 þús-
und fjár hafi drepist af völdum hennar.
Ekkert var vitað með vissu um orsakir mæði þótt faraldsfræðilegar
athuganir bentu til þess að hún væri smitsjúkdómur með langan með-
göngutíma. Á árunum 1945 til 1951 gerðu Björn og samstarfsmenn
hans nokkrar tilraunir með að sýkja heilbrigð lömb af mæði. Hafði
hann þá þegar gert ítarlegar athuganir á einkennum sjúkdómsins í
kindum sem höfðu sýkst eftir náttúrulegum leiðum og rannsakað
lungnabreytingar bæði á byrjunarstigi og lokastigi. Tilraunirnar sýndu
að hægt var að sýkja lömb af mæði með því að dæla í þau lungnavef úr
sjúkum dýrum. Hið undarlega var að 30-36 mánuðir liðu frá því að
lömbin voru sýkt og þar til þau sýndu einkenni um mæði. Hins vegar
komu í Ijós smágerðar bólguskemmdir í lungunum skömmu eftir
sýkingu. Ágerðust þær jafnt og þétt og orsökuðu loks ytri sjúkdóms-
einkenni og dauða 2-3 árum seinna. Viðmiðunarhópar sem heilbrigð-
um lungnavef var dælt í sýndu engar sjúklegar breytingar.
Tilraunir þessar sýndu að mæðin er smitsjúkdómur með óvenjulega
langan meðgöngutíma, sem kom heim og saman við faraldsfræðilegar
athuganir Guðmundar Gíslasonar. Ekki var hægt að halda áfram
sýkingartilraunum með mæði eftir 1952, þar sem þá var talið að búið
væri að útrýma henni úr landinu með niðurskurði á öllu sjúku sauðfé.
Að svo stöddu var því ekki unnt að rannsaka eðli sýkilsins nánar þótt
ýmsar athuganir bentu til að hann væri veira.
Á árunum 1935 til 1951 fór að bera á taugasjúkdómi í kindum á bæj-
um á Suðvesturlandi sem var áður óþekktur á þeim slóðum. Sjúkdóm-
ur þessi lýsti sér einkum í óstyrkleika í afturfótum sem smám saman
ágerðist og leiddi til lömunar. Oftast sýndu aðeins fáar kindur á hverj-
um bæ einkenni og eingöngu á bæjum þar sem mæði hafði áður gert
vart við sig. í fyrstu var álitið að hér væri á ferðinni sjúkdómur sem
hafði verið landlægur í nokkra áratugi á Norðurlandi og var kallaður
riða.
Rannsóknir Björns Sigurðssonar og samstarfsmanna hans á þessum
taugasjúkdómi sem hófust 1949 bentu þó fljótlega til þess að um tvo
ólíka sjúkdóma væri að ræða. í grein sem birtist 1957 nefndi Björn hinn
nýja taugasjúkdóm visnu. í kindum sem voru sjúkar af visnu var veru-
leg fjölgun á hvítum blóðkornum í mænuvökva en slík frumufjölgun
var nær óþekkt í riðu. Þetta var í samræmi við skemmdir í miðtauga-
kerfi. í riðu voru sýnilegar skemmdir óverulegar og þá einkum