Andvari - 01.01.1991, Page 38

36
HALLDÓR ÞORMAR
ANDVARI
úr ferskum sjúkum vef reyndist vel, einkum ef notuð var æðaflækja
innan úr heilaholi, en þar finnast oft miklar bólgubreytingar í visnu-
sjúkum kindum. Björn dældi síðan síuðum sýktum frumuræktarvökva
í lömb og fengu þau visnueinkenni. Þar með hafði verið sýnt fram á
með nokkurri vissu að hér var sjálf visnuveiran á ferð.
Ég hafði í fyrstu áformað að dveljast í eitt ár við Stanford háskóla í
Bandaríkjunum á rannsóknastofu dr. van Niel, sem var „guðfaðir“
margra yngri örverufræðinga þar í landi. Björn hvatti mig hins vegar til
frekara náms í veirufræði og kom mér fyrir á veirurannsóknastofnun
Kaliforníuháskóla í Berkeley en þar var forstöðumaður Wendell M.
Stanley sem Björn þekkti frá dvöl sinni við Rockefellerstofnunina.
Kom okkur saman um að ég legði einkum stund á rannsóknir á veirum
með rafeindasmásjá. Vorið 1958 skrifaði Björn mér til Bandaríkjanna
og lagði til að ég sækti um styrk úr nýstofnuðum Vísindasjóði til árs-
starfs á Keldum. Var mér veittur styrkurinn fyrir atbeina Björns og um
haustið hófst mjög spennandi leit að visnuveirunni í sýktum frumu-
gróðri. Hafði Björn nú einangrað allmarga stofna af visnuveiru í rækt
og skoðaði ég þá hvern af öðrum í rafeindasmásjánni. Ekki leið á löngu
áður en hrúgur af kúlulaga ögnum sem líktust veirum sáust við yfirborð
sýktra frumna. Einnig sást hvernig þessar agnir urðu til við einskonar
knappskot út úr frumuhimnunni. Frekari athuganir bentu eindregið til
þess að agnirnar væru visnuveirur. Hver ögn var um einn tíuþúsundasti
úr millimetra í þvermál og með þéttum kjarna. Útlit þeirra og myndun
með knappskoti minntu á æxlisveirur úr músum og hænsnum sem þá
var nýlega farið að rannsaka.
Haustið 1958 varð vart við mæði í sauðfé á Vesturlandi og voru
lungu úr sjúkum kindum flutt að Keldum til rannsókna. Setti Björn nú
bita úr mæðisjúkum lungnavef í tilraunaglös eins og áður hafði verið
gert með æðaflækju úr visnuheilum. Frumugróðurinn sem óx út frá
bitunum sýndi brátt sjúklegar breytingar sem voru svipaðar visnu-
breytingum í frumurækt. Brátt þótti sýnt að hér væri komin sú veira
sem orsakaði mæði. Var nú veiran einangruð úr nokkrum lungum og
olli alltaf sams konar frumubreytingum sem þó virtust fara sér hægar
en breytingar af völdum visnuveiru. Skoðun á mæðisýktum frumum í
rafeindasmásjá leiddi í ljós agnir sem voru áþekkar visnuveiruögnun-
um og mynduðust á sama hátt með knappskoti.
Þessar rannsóknir vöktu fjölmargar spurningar um eðli og eiginleika
visnu- og mæðiveira, hvort þær væru skyldar og hvernig þær valda