Andvari - 01.01.1991, Síða 56

54
VÉSTEINN ÓLASON
ANDVARI
getað þekkt nokkra bók þar sem svo gaumgæfilega var sagt frá barni, nema
þá Lúkasarguðspjall, og er vissulega ólíku saman að jafna. Egill er frá upp-
hafi tilkomumikill, en honum er lýst með mikilli kírnni, og ýmsir skoplegir
þættir eru í skapgerð hans. Hann er í raun andstæða hirðmannsins, aðals-
mannsins, og það er undirstrikað með lýsingu bróður hans. Egill er góður
bóndi engu síður en faðir hans, en hann er líka víkingur og skáld. Og þegar
hann lendir í átökum við Noregskonung, vinnur hann honum mikið tjón og
vegskarð en tekst þó að komast að eins konar sættum, sem gætu litið út fyrir
að vera auðmýkjandi fyrir konung. En vafalaust á þó að skilja sættirnar í
Jórvík sem dæmi um mikilmennsku konungs. Aðeins mikilmenni hefði get-
að gert það sem Eiríkur gerir í Jórvík, eins og Arinbjörn útskýrir fyrir les-
endum, þótt líkurnar fyrir því að hann sýndi slíka mikilmennsku væru hverf-
andi. í sögunni er dregin upp með skýrum dráttum mynd af tveim
mikilmennum sem horfast í augu. Arinbjörn og Gunnhildur standa sitt til
hvorrar hliðar en þau hverfa í skuggann þegar Egill rís upp til að flytja kvæði
sitt og mætir augnaráði konungs. Konungurinn og bóndinn eru jafningjar
þegar mælt er á kvarða siðferðisstyrks og hetjuskapar.
Það er eftirtektarvert að bræður með ólíka eiginleika koma fram í báðum
þeim kynslóðum sem sagan segir einkum frá. Þeir sem eru ljóshærðir og
fagrir eiga létt með að komast í vinfengi við konunga, en þeir farast; hinir,
sem eru dökkir, hamrammir og ófríðir, hafa nægilegan styrk og vit til að
komast af, enda verða þeir ellidauðir. Þessi greinarmunur ýtir undir þann
skilning að dökku hetjurnar séu fulltrúar bændastéttar og sýni náin tengsl
hennar við náttúruna en þeir ljóshærðu séu fulltrúar aðals. Ljóshærðar hetj-
ur fornbókmenntanna sem eiga sér frummynd í Sigurði Fáfnisbana, eru
tragískar hetjur sem birta hugsjónir hermanna og aðals sem tignaði Óðin,
enda einatt taldir afkomendur hans. Dökku og ófríðu hetjurnar eiga miklu
meira skylt við Þór, guð náttúru og bændastéttar bæði á íslandi og í Noregi.
Þeir eru í eðli sínu kómískir, eins og rækilega kemur fram í Egils sögu, en eitt
af því sem gerir Egil að samsettri persónu, þegar tillit er tekið til kvæða hans,
er að hann tilbiður Óðin.4
IV
Þegar því er haldið fram að höfundur Egils sögu hafi valið þann kost að ýkja
það sem Egill hafði gert á hlut þeirra Eiríks blóðaxar og Gunnhildar til að
gera för hans á fund þeirra sem allra hættulegasta er ástæða til að minna á að
flestir fræðimenn hafa nú um hríð verið sammála því að einn sé höfundur
hennar og Heimskringlu, þ.e.a.s. Snorri Sturluson.10 Vinnubrögð Snorra í