Andvari - 01.01.1991, Page 76

74
AÐALGEIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
ekki allir verið vel hæfir til starfsins. Af orðum Konráðs er samt ljóst að hann
tók þetta verk fram yfir dönsku orðabókina.;,:' Árið 1854 tóku málin nýja
stefnu. Konráð sótti til erfingja Cleasbys um frekari fjárframlög til orðabók-
arstarfsins, en hlaut það svar að verkið var frá honum tekið og hluti af orða-
safninu fluttur til Englands.34 Þar með var þætti Konráðs lokið og mörgum
árum seinna var Guðbrandur Vigfússon fenginn til að Ijúka verkinu. Hins
vegar varð eftir í vörslu Konráðs bæði nokkurt bókasafn - rúmlega 100 bæk-
ur - fimm bækur skrifaðar auk 103 böggla sem trúlega hefir verið seðlasafn
orðabókarinnar. Þessa vitneskju er að finna í bréfum frá Konráði til A. F.
Kriegers síðari hluta nóvember 1869 þegar hafist var handa að skila þessum
hluta orðabókarverksins til erfingja Cleasbys. Þar má einnig finna
skýringuna á því af hverju þessum hluta var haldiðeftir, en það var að öðrum
þræði af öryggisástæðum. Einnig áleit Konráð að hvergi væri hægt að ganga
endanlega frá orðabókinni nema í Kaupmannahöfn.3’’ Þegar orðabókin kom
út bar hún nafn Cleasbys og Guðbrands Vigfússonar, en hlutur Konráðs var
fyrir borð borinn. Raunar er ýmislegt enn óljóst í sögu orðabókarinnar og
hafa fáir um hana fjallað hlutdrægnislaust. Konráð firrði sig aldrei því ámæli
sem hann sætti, en lagði fæð á Guðbrand Vigfússon ævilangt og sat sig aldrei
úr færi að koma á hann höggi ef tækifæri gafst.
Báðar þessar ofðabækur, sem Konráð lagði hönd að, skipa heiðurssess í
sögu íslenskrar orðabókagerðar. í orðabók Cleasbys var í fyrsta sinn saman
kominn á einn stað verulegur hluti orðaforðans úr íslenskum fornritum
ásamt þýðingum á heimsmáli. Danska orðabókin var merkilegur áfangi í ís-
lensku málhreinsunarstarfi og skýringar Konráðs hafa orðið mörgum hvatn-
ing til að finna orð um sum þau hugtök sem ekki tókst að þýða með einu orði,
var dómur dr. Jakobs Benediktssonar.36
Konráð lagði samt ekki árar í bát við orðabókarsmíði þrátt fyrir ágjöfina
sem hann varð fyrir frá ættingjum Cleasbys. Hinn 22. maí 1856 skrifaði hann
kirkju- og kennslumálaráðuneytinu og sótti um 1500 dala árlegan styrk til að
semja „en muligst fuldstœndig oldnordisk-dansk Ordbog“. í umsókninni
rakti hann starfsferil sinn á þessum vettvangi og sagðist hafa unnið samfleytt
í 16 ár að orðabókarstörfum. Því taldi hann eðlilegt að hann helgaði líf sitt
gerð orðabókar yfir fornmálið sem yrði eins vönduð og fullkomin og kostur
væri. Einnig gat hann um málfræði sem hann hefði haft í smíðum um skeið,
en það henti vel að vinna að hvorutveggja samtímis. Þetta væri því aðeins
mögulegt að ríkisstjörnin sýndi örlæti í fjárútlátum.
Það er skemmst frá að segja að Konráð fór ekki bónleiður til búðar því að
hann hlaut árlegan styrk frá stjórninni og er saga orðabókarstarfsins rakin í
bréfum sem hann skrifaði ráðuneytinu ár hvert þar sem hann lýsti hvað
verkinu miðaði þegar hann sótti um framhald á fjárveitingu. Hluti af henni
var greiddur af Slésvíkurráðuneytinu og af bréfum má ráða að einhver tog-