Andvari

Årgang

Andvari - 01.01.1991, Side 99

Andvari - 01.01.1991, Side 99
ANDVARI VANGAVELTUR UM FULLVELDI ÍSLANDS 1918 97 boðið, þótt þar væri á engan hátt fallist á þann grundvöll sem íslendingar höfðu byggt sjálfstæðiskröfur sínar á allt frá dögum Jóns Sigurðssonar. Um stöðu íslands í Danaveldi var með öðrum orðum grundvallarágreiningur, og hann var jafn-óleystur eftir heimastjórn sem áður. Brátt féllust Danir á að taka upp samninga til að leysa þennan ágreining, sem auðvitað var tilgangslaust nema þeir vildu að verulegu leyti fallast á skilning íslendinga á réttarstöðu sinni sem sérstakrar þjóðar undir stjórn Danakonungs. Og það gerðu þeir í samningnum, „Millilandafrumvarpinu“ eða Uppkastinu frá 1908. Þar gengu Danir miklu lengra til móts við íslend- inga en áður hafði komið til greina af þeirra hálfu, buðu nánast fullveldi, þótt með óljósum ákvæðum væri og ýmsum takmörkunum. Þessu boði hafnaði samt stjórnarandstaðan á íslandi og með henni meiri- hluti Alþingiskjósenda í kosningunum 1908. Á næstu árum var margreynt að Danir voru ófáanlegir til að bæta tilboð sitt frá 1908, jafnvel óvíst hvort þeir vildu standa við það óbreytt.7 Málið virtist í óleysanlegri sjálfheldu, hljóp raunar í svo harðan hnút að með naumindum tókst að finna ásættanlegt form til að afgreiða stjórnarskrárbreytingarnar 1915 - m.a. kosningarétt kvenna og landskjör í stað konungkjörs nokkurra þingmanna - sem þó var löngu fengin full efnisleg samstaða um. Þessi hnútur raknaði 1918 án þess að íslendingar hvörfluðu til muna frá sínum mótaða málstað; lausnin fólst í því að Danir komu í flestum atriðum langleiðina til móts við kröfur íslendinga. Það er þó ekki með öllu einfalt að túlka sveigjanleika Dana 1918 sem beina afleiðingu af hörku íslendinga áratuginn á undan. íslendingar höfðu nefnilega allt frá 1912 dregið kröfugerð sína nokkuð í hlé. Ekki þannig að þeir féllu frá kröfum eða byðu Dönum ríflegri málamiðlun en áður, en þeir gerðust svartsýnir á skjót úrslit í sjálfstæðisdeilunum og virtust reiðubúnir að láta þær liggja í láginni um sinn. Þá komu Danir samningafúsir fram, einmitt þegar íslendingar ráku ekki á eftir þeim. Athygli manna var á þessum árum bundin við úrlausnarefni tengd heimsstyrjöldinni 1914-18. Nýtt flokkakerfi byrjaði að mótast kringum þingkosningár 1916, og voru flokkarnir, gamlir og nýir, einhuga um að forð- ast öll kosningaloforð unt kröfur í sambandsmálinu, en sumir lýstu yfir því að þeir vildu að svo stöddu engra samninga freista við Dani. Fyrsta samsteypustjórnin tók við völdum 1917 undir forustu heimastjórnarmanns- ins Jóns Magnússonar, og snerist myndun hennar á engan hátt um afstöðuna til Dana, „en atvik urðu þau, að hún réð kyrrlátlega til lykta sambandsmáli íslands og Danmerkur,“ eins og Heimir Þorleifsson segir.8 Því fremur var þessi „kyrrláta“ lausn málsins möguleg, að hvorki við kosningar né stjórnar- myndun höfðu stjórnmálaflokkarnir gengið fram undir merkjum rígskorð- aðra kenninga um sjálfstæðiskröfur landsins. 7
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170

x

Andvari

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.