Andvari - 01.01.1991, Blaðsíða 165

ANDVARI
AÐ ÁRROÐANS STRÖND OG AFTUR HEIM
163
þetta er fjallað í löngu máli. Sitthvað er hér fróðlegt, til dæmis það hvernig
Stefán vann kvæði sín, en Orgland hefur komist yfir handrit hans með upp-
köstum nokkurra bestu kvæðanna í Söngvum förumannsins. Þá sýnir hann
fram á samhengi einstakra ljóða betur en áður, þótt ljóst sé raunar að Söngv-
arnir eru óvenjusamfelld bók.
Þessi smáatriða- og orðatíningur gerir bók Orglands miður læsilega á köfl-
um, og er það varla tiltökumál um doktorsrit. Þó hlýtur lesandinn að sakna
þess að bókarhöfundur skuli ekki skyggna efnið af hærri sjónarhól en hann
gerir, skoða ljóðhugsun Stefáns í samhengi við bókmennta- og menningar-
strauma á meginlandinu á þessum árum. Slíkt gæti varpað ljósi á hinn ljóð-
ræna kjarna í skáldskap Stefáns. Væri þó rangt að segja að höfundur sé
ónæmur á hann. Um þau efni hafa líka verið skrifaðar góðar ritgerðir (eink-
um eftir Halldór Laxness, Tómas Guðmundsson og Svein Bergsveinsson) og
hefur Ivar Orgland svo sem litlu við að bæta, nema leiðréttingum á ævisögu-
Iegum atriðum. Ritgerð Sveins sem kom í úrvali Menningarsjóðs á ljóðum
Stefáns skiptir hér verulegu máli um matið á ferli skáldsins og listrænum ein-
kennum ljóðanna.
„Um mál og stíl í Söngvum förumannsins“ heitir einn kaflinn í bók Org-
Iands. Hann er lítið nema samtíningur um einstök orð og Ijóðmyndir. Það
hlýtur raunar að vera viðfangsefni íslendings að gera grein fyrir hinni stíllegu
nýjung sem Stefán færði ljóðlist okkar. Hún var vissulega gagntakandi. Stef-
án var stílsnillingur, hafði hárnæman málsmekk, bar einkum gott skyn á
hljóm og hrynjandi, og hann var djarfari í meðferð tilfinningamála en áður
hafði þekkst. Nýjungin í Söngvunum liggur kannski ekki eftirtímanum í aug-
um uppi. Stefán átti sína fyrirrennara, svo sem jafnaldra sinn Jónas Guð-
laugsson sem að framan var drepið á. En það er eins og Stefán hrindi upp
hurð listrænnar tilfinningatjáningar sem fyrirrennarar hans höfðu aðeins
opnað í hálfa gátt. Og svo líkingunni sé haldið, má segja að Davíð Stefánsson
veiti síðan fersku lofti inn í salarkynni íslensks ljóðmáls. Annars hygg ég að
athugun Kristjáns Karlssonar um nýjung Söngvanna hitti vel í mark. Krist-
ján bendir meðal annars á „hve sagan var sterkt afl í íslenskum skáldskap á
19. öld og hve gersneyddir Söngvar förumannsins eru að sögulegum minj-
um.“
Ivar Orgland hefur tvímælalaust unnið þarft verk með því að safna
upplýsingum um Noregsdvöl Stefáns frá Hvítadal og kanna hvað hann hafði
úr norskum skáldskap sem hann las. Það má auðvitað kallast tilviljun að
Stefán Ienti í Noregi og hlaut áhrif þaðan. Sá ljóðræni andi sem hann drakk í
sig lá í loftinu í Norðurálfu á þessum tíma. Og við megum ekki gleyma því að
Stefán stóð á traustum grunni íslenskar hefðar og kom það æ skýrar í ljós er á
feril hans leið. Yfirleitt hygg ég að Ivar Orgland geri of mikið úr norsku
áhrifunum og seilist of langt að rekja hvaðeina til Noregs sem eins líklegt er