Andvari - 01.01.1939, Síða 9

Andvari
Tryggvi Þórhallsson
5
Fleiri rök mætti hér að vísu til færa, en þessi eru
órækust, vega þyngst, rista dýpst.
Viðfangsefnin hefja einstaklinga og heilar þjóðir,
smækka þær og deyfa dug þeirra líka á stundum, ef
svo vill verða. Hér eru vitni sögunnar óræk, forn og
nÝ- Þá fyrst, er á manninn reynir, kemur í ljós, hvað í
honum býr, sé honum svigrúm gefið, svo hann fái notið
Þrafta sinna óhindrað. Smá verkefni og ómerkileg lyfta
enSum, en verða eins og haft á þeim krafti, sem til
stórra átaka er fallinn. Saga okkar um langt skeið
hermir mest frá því, hvernig bundnir, óvirkir kraftar
hrörna og framtak sljóvgast og koðnar niður, er það er
borið skjöldum kúgunar og ófrelsis og fær aldrei neytt
s*n til neinnar hlýtar. Að vísu er vandi að sýna, hvað
rarið hafi forgörðum af góðum, jafnvel ágætum hæfi-
Imkum, með þjóð vorri á versta ófrelsis og ófremdar-
tímabili í sögu hennar, 17. öld, svo dæmi sé nefnt.
Um það er gagnslaust að ræða, því að um slíkt verður
ekkert sýnt með vissu. Þó mætti ef til vill freista þess
aÓ gera sér nokkra grein fyrir því með samanburði við
^8. öldina. Saga þeirrar aldar er hliðstæð um margt.
Stiórnarformið hið sama, atvinnu- og viðskiptalíf í sama
horfi lengst af. Hér munar engu að kalla til né frá. En
sjaldan eða aldrei hefir þó mætt eins fast á sjálfu lífs-
aW þjóðar vorrar eins og einmitt á 18. öld ofanverðri.
^ótækt landsmanna aldrei verið meiri og almennari en
áföllin af völdum náttúrúafla og ranghverfu stjórnar-
ari aldrei geigvænlegri. Hér verður því sjálf 17. öldin
ap teljast öllu vægari. Þó er því svo farið, að 18. öldin
°strar óvenjulega stóran hóp glæsilegra áhrifa- og á-
n9amanna um öll efni þjóðarinnar, hóp manna, sem
°«kur virðist sýnt, að hefði getað hrundið málefnum og
0 um hag þjóðar sinnar í nýtt og stórum vænlegra horf,