Stúdentablaðið - 17.06.1944, Blaðsíða 14

sérstaklega lúta að sambandslögunum frá
1918, svo sem 74. gr. um embættisgengi
danskra ríkisborgara og kosningarrétt þeirra
og kjörgengi til Alþingis, og ákvæði 75. gr.,
um þjóðaratkvæðagreiðslu um breytingar á
sambandslögum íslands og Danmerkur. Nið-
urfelling þessara ákvæða er afleiðing af því,
að sambandslögin gilda eigi lengur, og heimila
stjskpl. 97/1942 hana.
Mörg af ákvæðum lýðveldisstjórnarskrár-
innar eru samhljóða stjskr. 1920, og mörg
þeirra ákvæða, sem breytt var, sættu þeirri
breytingu einni, að forseti Islands er nefndur
í þeim í stað konungs. I stjskr. 1920 komu
mörg þessara ákvæða óbreytt úr stjskr. 1874,
eða með sáralitlum breytingum, og hafa því
nú náð sjötugsaldri. Á þeim sjö áratugum hef-
ur margt breytzt í heiminum og einnig
í þjóðlífi vor Islendinga, og reynslan mun
líka hafa sannfært flesta menn um það
fyrir löngu, að ýmsu þarf að breyta í
stjórnarskrá vorri, að nauðsyn er á því að
taka hana til gagngerrar endurskoðunar og
sníða margt í stjórnarskipun vorri betur eftir
þörfum nútímans en nú er. Sumir vildu gera
það nú, um leið og Iýðveldið var stofnað, en
maður verður að játa, að svo fór bezt sem
fór, að það var ekki gert. Sú mikla þjóðar-
eining, sem kom fram í þjóoaratkvæða-
greiðsluhni, hefði vart náðst, ef öll þau á-
greiningsatriði, sem óhjákvæmilega hljóta að
rísa við gagngera endurskoðun stjórnarskrár-
innar, hefðu verið þar á dagskrá, en ég er
þess fullvís, að vér getum eigi enn gert oss
næga grein þess, hversu mikil heill oss var
það og verður það í framtíðinni, að svo giftu-
samlega tókst til um einingu þjóðarinnar við
þessa atkvæðagreiðslu. Endurskoðun stjórn-
arskrárinnar er því eitt af verkefnum fram-
tíðarinnar, náinnar framtíðar. Lýðveldis-
stjórnarskráin í þeirri mynd, sem hún hefur
nú, er aðeins sett til bráðabirgða. En eitt á-
kvæði hennar skulum vér vona að verði lang-
líft, 1. greinin: Island er lýðveldi með þing-
bundinni stjórn. Vér skulum vona, að sú grein
verði einnig upphafsorð þeirra stjórnarskipun-
arlaga, er landi voru verða sett um langa
framtíð, að þau verði lýðveldisstjórnarskrár
eins og hún.
Lýðveldisstjórnarskráin er þriðja stjórnar-
skráin, sem íslendingar hafa eignazt. Saman-
burður, þó ekki sé á öðru en heitum þessara
þriggja stjórnarskipunarlaga, sýnir oss þróun
þá, sem sjálfstæði vort hefur tekið: Stjórnar-
skráin 5. jan. 1874 hét „Stjórnarskrá um hin
sérstaklegu málefni íslands“. Þá fengu Is-
lendingar hlutdeild aðeins í nokkrum af mál-
um sínum, sérmálunum, sem svo voru nefnd.
önnur mál voru nefnd sameiginleg mál, en
þótt þau væru nefnd því nafni, þá var allt
vald í þeim í höndum annars af sameigend-
unum, það er að segja Dana. Stjórnarskráin
frá 18. maí 1920 hét „Stjórnarskrá konungs-
ríkisins lslands“. Þá voru sambandslögin kom-
in, Danir höfðu viðurkennt Island sem full-
valda ríki og Islendingar fengið í sínar hend-
ur að mestu þau völd, sem Danir höfðu áður
haft yfir málum þeirra. Stjórnarskráin frá
1944 heitir „Stjórnarskrá lýðveldisins Is-
lands“, og nafnið bendir til þess, að nú séu
loks hinar síðustu leifar erlends stjórnarvalds
horfnar úr stjórnarskipun vorri. Þessi þrenn
stjórnarskipunarlög sýna þrjá áfanga á leið
þjóðarinnar til fullkomins sjálfsforræðis, og
bilið, sem er á milli fyrsta og síðasta áfang-
ans, sýnir, að sú leið var löng. Og þó var hún
enn lengri en bilið milli stjskr. 1874 og stjskr.
1944 sýnir.
Fyrsta stjórnarskráin, sem íslendingum
stóð til boða, var frumvarpið, sem stjórnin
lagði fyrir þjóðfundinn 1851. Það hét: „Frum-
varp til laga um stöðu Islands í fyrirkomu-
lagi ríkisins og um ríkisþingskosningar á Is-
landi“ og fyrsta grein frumvarpsins er á
þessa leið:
Grundvallarlög Danmerkur frá 5. júní
1849, sem tengd eru við lög þessi, skulu
vera gild á Islandi. Þó skal þess gæta,
sem hér á eftir segir um hversu grundvall-
arlaganna 2. gr. verði heimfærð til Islands.
Samkvæmt þessu frumvarpi skyldi hið al-
menna stjórnarvald Dana, konungur og ríkis-
þing, fara með völd í flestum íslenzkum mál-
Framhald á bls. 30
12
STÚDENTABLAÐ