Fálkinn - 17.12.1932, Qupperneq 23

F Á L K I N N
H)
gjafahirslu á Akureyri, sem enn
cr lil, og dregiff liefir margan
þening til sín og glatl margar
ekkjur og föðurlaus börn um
jólin.
Sonur gamla Lynge, var ó-
ráðsettur maður (ungi Lynge),
og varð hann að selja verslun-
ina. Kaupendur voru Jolian Gud-
mann og I. L. Busch, en Gud-
mann tók ljráðlega (1818) einn
við versluninni. Arftaki Buscli
var Clir. Knudsen Thyrrestrup'
(1822). Ivoma þeir Gudmann
og Thyrrestrup mjög við sögu
hæjarins.
Einn'g Möllerarnir, Friðrik
og Edvald, Lever og Havsteen-
armr. Friðrik Möller kom
hingað sem assistent, rjeðist tit
Hemmerts 1805, og er hann þá
talinn 17 ára. Hann gekk að
eiga unga ekkju hjer, Friðrikku
Lever. Var Edvald Eilert Möller
meðal harna þeirra, f. 1812, ev
vfir 50 ár var verslunarstjóri á
Akureyri, faðir Friðriks póst-
meistara (f 1932), föður þe'rra
svstkyna, frú Tulinius og frú
Arnesen á Akureyri, Ólafs rit-
stjóra í Bvík og Edvalds kaup-
manns á Akureyri.
Dóttir Thyrrestrups ein var
Gertrud, kona Maguúsar á Eyr-
arlandi Stephánssonar amtm.
Thorarensen. Var þeirra dóttir
Jakohína, kona síra Daníels á
Hólmum; önnur var Sophia
Jakohína, kona Johan Godtfred
Havsteen er síðar varð kaupm.
;• Akureyri.
Þessar þrjár ættir, Möller,
Thyrrestrup og Iiavsteen, auk
Levers, voru þær, sem drotnuðu
í hænum alla 19. öldina og jafn-
vel fram yfir aldamól, og settu
því sitt mót á hann. Danskar
voru þær að uppruna allar, enda
mátti svo heita að hærinn væri
að miklu leyti danskur, að
minsta kosti hálfdanskur fram
eftir allri öldinni.
II. Fyrstu íslenskir kaupsýslu-
menn.
E'nna fyrstur islenskra versl-
nnarmanna á Akureyri mun liafa
verið Einar Ásmundsson Hjalte-
sied. llafði hann gerst verslun-
armaður hjá Hemmert 1795 og'
varð siðar verslunarstjóri. Kona
hans var Guðrún Runólfsdóttir,
sunnlensk. Ilún átti síðar Björn
Ólsen umboðsmann á Þingeyr-
um. Einar sigldi 1803, og hefir
aldrei síðar spurst til skipsþess
ei hann sigldi á. Verslunarstjóri
var um hríð Gísl: Erlendsson
frá Býjaskerjum suður. Einnig
sitti Ólafur fííslason Waage
verslun i hænuin 179(5, en liann
dó árið eftir, og var henni þá
li.kið. Arið 1798 fjekk Þórður
Helgason, Húnvetningur, út-
mælda lóð og re'sti kramhúð og
ilniðarhús, geymsluliús, fjós,
hlöðu, múrliús m. m. Verslun-
ina átti justitsráð eitt í Khöfn.
Þórður komst i miklar skuldir
og falsaði skuldaviðurkenningu
fyr.'r allhárri upphæð með nafni
mágs sins Björns Ólsens, er ver-
ið liafði verslunarmaður hjá
Þórði. Játaði Þórður fölsunina
fyr.'ir rjetti 1803, en komst und-
m og slapp af íandi hurt.
III. Jarðeplarækt hefst á
Akureyri.
Eftir Hjaltested varð H. W.
I.ever verslunárstjóri fyrir Kylm
n Akureyri. Lever var norskur
að ætt (1780—1843). Dóttir hans
var hin nafnkunna Mína (Wil-
liehn'na) „borgarinnar“ , þvi að
hún hóf verslun eí'tir það að hún
skildi við mann sinn. Hún var
við margt brugðin. Lever var á-
gætlega gefinn maður og vel að
sjer uin margt, en stríðinn og
þrætugjarn og að mörgu e:'.n-
kennilegur. Hóf hann jarðepla-
rælct fyrstur manna á Akureyri
og kendi öðrum að rækta jarð-
epli. Var afarmikil jarðeplarækl
lengi vel í bænum og mjög arð-
söm. Byrjaði Lever 1808 í hrekk-
unni fyr'r norðan búðargilið.
1810 sáði hann 3 tunnum jarð-
epla og fjekk i uppskeru 20 tunn-
ur og 3 skeppur. Seldi hann þær
fyrir 18 skildinga skeppuna. Má
telja Lever einn af helstu braut-
ryðjendum jarðeplaræktarinnar
a lslandi.
IV. Fyrstu embættismenn á
Akureyri. Manntal.
Fyrstur lækna á Akureyri
var Hoffmann fjórðungslæknir,
danskur, kom liingað 1821. Hann
var atkvæðalítill, en eftirmaður
lians, Egc/ert Johnsen, var merk-
ur maður og þótli duglegur
læknir. Hoffmann fjekk lausn
1831. Eggert Jolmsen var sonur
Jóns hónda á Melum í Ilrúta-
firði Jónssonar. Hann andaðist
1855 í Húsgvík.
Fyrsti. sýslumaðurinn, sem sat
á Akureyri, var Þórður Jónas-
son, síðar háyfirdómari. Hann
kom til bæjarins 1836 og dvald-
ist þar til 1838 Eftir hann kom
danskur maður í sýslumanns-
embættið, Borgen, og var hjer
til 1848. Hann var vafalaust
einhver merkasti hinna dönsku
sýslumanna, er voru á íslandi á
öldinni sem leið, enda var hann
vel látinnn af sýslu- og kaup-
staðarhúum.
Samkvæmt manntalinu 1801
(Þjóðskjalasafn) eru 39 persón-
ur taldar húsettar á Akurey.i
(í Öef joi-ds-Ivjöhstad):
Johan Petersen Hemmert,
Kiöbmand 11, Þórður Ilelgason
Iviöbmand 20, Einar Hjaltested
factor 8 = 39.
Klemens Jónsson segir, að
hæjarbúar hafi verið milli 20
og 30 árið 1804, og hefir þeim
el'tir því fækkað á þessum þrem-
ur árum, en 1813 voru hæjar-
húar orðnir 48 að lölu. Árið
1835 var fólkstalan orðin 56
manns, en 1840 voru íbúarnir
orðnir 107 að tölu, eða höfðu
nálega tvöfaldasl frá 1835. Tók
„Fjaran“ eða syðsti hluti hæj-
arins að hyggjast á þessum ár-
um. Ástæðan til þessarar fjölg-
unar var allör innflutningur,
e'tnkum iðnaðarmanna.
V. Iðnaðarmenn og aðrir helstu
bogarar.
Árið 1819 fjekk Oddur Thor-
arensen, sonur Stefáns amt-
manns, leyfi til þess að slofna
lyfjabúð á Akureyri, og reisti
hann hús i þvi skyni, en hann
flutti að Nesi við Seltjörn 1823,
fjekk af nýju leyfií til að stofna
nýja lyfjabúð á Akureyri 1840,
og var þar lyfsali til 1857. Þeir
frændur hafa um aldarskeið
komið mikið við sögu bæjarijis
og margir þeirra verið meðal
nýtustu borgara hans.
Af hálfu iðnaðarmaima má
nefna Grím Grímsson Laxdal,
er flutti í hævnn 1836. Hann var
hókhindari og fjekst við út-
gáfu ritlinga, þá er prentsmiðja
var flutt í hæinn, og við veit-
ingasölu. —- Eftir 1840 fór að
færast lif í bæinn að marki, enda
voru litlar tálmanir lagðar á
innflutning. Frá 1840 til 1845
fjölgaði ibúunum úr 107 upp i
160 manns og aftur frá 1845 til
1850 upp í 187.
Ari Sæmundsson var einn
þeirra manna, er um þessar
mundir og fram eftir öldinni
hafði mikla þýðingu fyrir hæ-
inii. Ilann var horgfirskur að
ætt og hafði numið prentiðn í
Yiðey í æsku. Hann var hægri
hönd Borgens sýslumanns alla
hans tíð og umboðsmaður
.Munkaþverárklaustursjarðalengi
Ari dó 1876. Kjörsonur hans
var Pjetur Sæmundsen, lengi
verslunarstjóri á lönduósi. Rjett
cftir 1850 flutti Steinn Krist-
jánsson járnsmiður í hæinn, úr
Öxnadal, faðir Friðbjarnar hók-
sala og hæjarfulltrúa. Ennfrem-
ur Björn Jónsson, síðar ritstjóri
Norðra og Norðanfara, sonur
sr. Jóns Jónssonar á Grenjaðar-
stað.
Þá er að minnast trjesmið-
anna, Sigurðar Sigurðssonar og
Jóns Chr. Stephánssonar. Jón
var langa hríð einn af merkustu
borgurum bæjarins. Hann var
faðir frú Svöfu, leikkonu á Ak-
urevri.
VI. Prentsmiðja, blaðaútgáfa.
Kirkja reist m. m.
Aðalhvatamenn þess að fá
prentsmiðju stofnaða á Akur-
eyri voru þeir Björn Jónsson og
sr. Jón Thorlacius í Saurhæ.
Var fjelag stofnað í því skyni
1849. Jón Sigurðsson forseti
keypt' prentsmiðjuna, og kom
hún út sumarið 1852. Voru því
80 ár á siðasta sumri liðin,frá
því er prentverk hófst í hænum
Yfirprentari var ráðinn Ilelgi
Helgason, er lengi hafði verið
yfirprentari í Viðey. í marsmán-
uði 1853 byrjaði fyrsta hlaðið
á Akureyri að koma út, og lijet
Norðri. Ritstjórar fyrsta árið
voru þeir Björn Jónsson og Jón