Vikan - 15.12.1960, Blaðsíða 10

áhorfandi og margt hafi orðið til aB
gleðja sig. En sem „hluthafi í ís-
lenzku þjóðerni" hafi hann ekki kom-
izt hjá að fordæma ýmislegt sem farið
hafi í bága við fegurðarskyn sitt og
kristið siðgæði. Þetta sé veikleiki,
sem menn verði að virða honum til
vorkunnar.
Laxness segir, að hann hafi spurt
gamlan mann í Borgarfirði út úr um
lífskjör fólks á uppvaxtarárum hans.
Karlinn hafi meðal annars skýrt sér
frá illri meðferð sveitarómaga. Sam-
talið minnir á dapurlega upprifjun
Þórbergs á ævikjörum íslenzkra al-
Þýðuskálda. Þetta ber að minnsta
kosti glöggan vott um, að áhugi Lax-
ness hafði nú beinzt að íslenzku
þjóðfélagsástandi og lífskjörum landa
sinna. Að lokum segist hann hafa
rifjað upp þetta samtal af því að sér
finnist skemmtilegt og athyglisvert,
„að kynslóðin sem nú lifir á Islandi
skuli sprottin vera upp úr þeim aum-
asta og argasta öreigalýð, sem kanski
nokkurn tíma hefur sólina sjeð“.
Þetta er skýlaus og markviss ó-
fræging fortíðarinnar sem hefur ef-
laust sært marga Islendinga, sem voru
stoltir af menningu forfeðra sinna.
I kafla, sem höfundur nefnir Bylt-
ing, heldur hann áfram að draga upp
myndir af þeirri umturnun, sem orð-
ið hefur í íslenzku þjóðfélagi á ein-
um mannsaldri:
Roskinn Islendingur hefir hfaO
meiri þjóOfjelagsbyltingu l orOs-
ins fylsta skilningi en noTckur
rússneskur bóndi. Menn, sem í
bernsku fengu grásleppuhrogna-
ost i dúsuna sína og upp voru
aldir í hlóOabrcelu, l þaO mund
sem Reykjavlk var ekki meiri
heimsborg en svo, aO tíOindum
sœtti ef maOur átti frakka, þeir
hinir sömu stjáka nú á málbikinu
i Austurstrœti aO kvöldi dags, á
boxcálfstigvjelum frá Lárusi LúO-
vigssyni, vafOir liómanum úr búO-
argluggunum hiá Haráldi Arna-
syni og Agl.i Jákobsen.
Athyglisvert er. að hann telur hina
giæsilegu stígvéiaskó vera tákn nýja
tlmans og hess að nýtt tímabil sé
gennið f earð. Hinir gömiu ..fsfenzku
skór" voru eins konar heimageiðir
lágskór, húnir til úr hálfsútuðu sel-
skinni. nautshúð eða sauðskinni. sem
alsrengast var. Þeir hafa verið nntaðir
fram á okkar daga. Skór með nú-
tfma sniði voru unphaflega oft, kall-
aðfr ..danskfr skór“ og voru að sfálf-
sðgðu áiitnir finni en fslenzku skórn-
ir. í sfðari lýsingum sfnum af ísiandi
fyrri daga verður Laxness oft tfðrætt
um lélegan fótahúnað Islendinga. Til
dæmis kemst, hann bannig að orði um
fslenzka emhættismenn f íslands-
klukkunni. að enda hótt, þeir væru
að öðru levti ólíkir. háru heir alh'r
..eitt sameiginlegt þjóðerniseinkenni:
þeir voru á vondum skórn" (941.
Áhrifamikil er lýsing Laxness á
Beykjavik fyrr og nú:
Og þn.r sem menningin átti ekki
aOra fulltrúa á fslandi fram eftir
siOustu öld, fyrir utan TJa.fnar-
fsíendinga, en nokkra flakkara
uvpi um. sveitir og latinuskóla.rœf-
ilinn á. hrakhólum suöur á Nesj-
um, þá hefir Revkjavík i skjótri
svipan eignast hvaö eina, sem
heimsborg hentar, ekki aOeins há-
skóla og kvikmyndahús, heldur
einnig footbáll og hómosexúálisma.
Lýsing á Reykjavik fyrir 50 árum
er jafnannarleg ritsmlO og athug-
anir Trotzkis á rússnesku borg-
arálifi á dögum keisarans eOa
LeiOarvísir Bædekers um Pompei.
Og þegar ég lit á Reykjavik eins
og hún er nú, og ímynda mjer fs-
land Reykjavikurlaust, eins og þaö
var fyrir nolckrum árum, þá á jeg
bágt meö aö gera mjer þess grein,
aö nokkur fslendingur sfculi geta
oröiO smeykur þó einhversstaöar
sje tálaö um byltingu.
Framhald á bls. 47.
Ég sat með jólabréfið hans i höndunum
og las það upp aftur og aftur. Þetta verða
síðustu jólin mín á sjónum, skrifaði hann.
Ég er búinn að hugsa mig um, nú fer ég
í land vegna þín og barnanna. Fyrirgefðu
mér öll þau bituryrði, sem ég lét út úr
mér, þegar við vorum síðast saman og
áttum tal um þetta efni. Mér hefur ekki
liðið vel síðan. Ég sagði ýmislegt, sem
ég hefði ekki átt að segja. Mér gleymdist
alveg, að maður á að vera gætinn í orðum,
því að maður veit aldrei, hvort tækifæri
gefst til að taka þau aftur með öðrum
orðum ....
Þannig komst hann að orði. Börnin okk-
ar þrjú léku sér á gólfinu í jólagleði sinni
og grandaleysi að gjöfunum fallegu, sem
verið höfðu í stóra pakkanum frá pabba,
— leikföng, sem keypt höfðu verið í er-
lendum höfnum, fögur og furðuleg og helm-
ingi betri fyrir það, að þau voru frá pabba.
Því jólakvöldi gleymi ég aldrei. Og þetta
jólabréf skal fylgja mér til hinzta dags,
því að það varð síðasta jólakveðjan frá
lionum. Þetta urðu siðustu jólin hans á
hafinu. Að svo miklu leyti sem vitað verður,
var hann einmitt að berjast við dauðann
einhvers staðar úti í Norðursjónum á sömu
stundu sem ég sat og var að lesa bréfið
frá honum og börnin léku sér að jólagjöfun-
um hans. Þetta slys varð í rokinu á jólun-
um árið 1954, og við vorum aðeins ein
af þeim fjölskyldum, er áttu um sárt að
binda eftir þá hörmulegu ógæfu.
Á þeim níu árum, sem við höfðum verið
gift, hafði maðurinn minn aðeins verið
heima eitt einasta aðfangadagskvöld. Það
yar á fyrstu jólunum í hjónabandi okkar.
Öll liin árin hafði hann haldið jólin annað-
hvort í ókunnum höfnum fjarlægra heims-
álfa eða einhvers staðar úti á hafi, eins
og nú átti að vera — samkvæmt áætluninni.
Oft getur það verið erfitt ungri konu
og börnum að vera fjarri manni og föður
hina löngu daga og mánuði árið út. Eklcert
er þó tilfinnanlegra en að fá ekki að liafa
hann lijá sér sjálft jólakvöldið. Okkur
hafði lent saman út af þcssu, þegar hann
kom heim seinast nokkrum mánuðum fyrir
jól. Rifrildið endaði með því, að ég bauð
honum að velja milli barnanna, min og
svo hafsins, þvi að við gátum ekki þolað
þetta ástand lengur. Það tók á taugarnar,
ég var farin að hugsa of mikið um, hvernig
honum liði.
Sennunni lauk, eins og tíðum vill verða,
með allt of þungum orðum af beggja hálfu,
og hvorugt okkar gat losað sig til fulls
við þá beizkju, áður en hann fór. Ég grét,
eftir að hann var lagður af stað, grét af
sálarkvöl og líka af iðrun af því, að ég
skyldi hafa lálið beizkjuna ná tökum á
mér. Og ég var ákveðin í að taka livert
einasta orð aftur, þegar ég hitti hann næst
eða skrifaði lionum, — því að undir niðri
elskaði ég hann jafnóumræðilega og þegar
við fundumst fyrst. Og það var ástin, sem
hratt bituryrðunum fram af vörum minum.
Ég gat ekki án hans verið, ég þoldi ekki
að vera sífellt milli vonar og ótta um að
missa hann. Og nú hafði honum verið
boðin góð atvinna í landi.
Eins og árin áður höfðum við búið um
jólagjafirnar til pabba og sent þær af stað
fyrir mörgum vikum, til þess að hann gæti
fcngið bögglana á aðfangadagskvöld. Élzta
ögnin, sem hét Pía, hafði prjónað potta-
lepp með miklum erfiðismunum. Þetta var
fyrsti prjónaskapurinn hennar, og hún var
í sjöunda himni yfir að geta sent pabba
sínum þenna pottalepp. En um hitt hugs-
aði hún vitanlega ekki, hvað sjómaður hefði
Þú verður að velja millí sjávarins,
barnanna þinna og mín, hafði hún sagt
við hann, þegar þau voru síðast saman.
í jólabréfinu hans stóð, að hann hefði
valið hana og börnin, — En þá var það
um seinan
!□ VJKAN
eiginlega við slikan hlut að gera. Norðursjó. Þó var þvi bætt við,
Næstelzta barnið var drengur, að von væri um, að þeim gæti
sem hét Jesper. Hann hafði klippt borizt hjálp i tæka tíð.. Nokkrum
heilmikið af fallegum myndum út stundum siðar komu nýjar fréttir.
úr blöðunum. Það voru mest bíla- Þá hafði borizt tilkinning um, að
myndir, og þetta sendi hann pabba. skipið hefði farizt og ókunnugt
Kalli var svo ungur enn þá, að væri um afdrif þeirra þrjátíu og
hann gat ekki sent pabba neitt fimm manna, sem á þvi voru.
eftir sjálfan sig, en hann var með Ég skil það ekki enn i dag,
í einni sameiginlegri gjöf, og það hvernig mér tókst að taka þessari
var mynd af allri fjölskyldunni. ægilegu fregn án þess, að kraftar
Þetta var allt sent ásamt hlaða- mínir þrytu. Það var eins og ókunn
pakka, kassa með góðum kökum, öfl færu um mig eldlegum þrótti,
heilmiklu af hlýjum fatnaði — og og það komst aðeins ein hugsun
tveimur sendibréfum. Var annað að í höfði mér: Börnin............þau
þeirra óskaseðill okkar. Á hann mega ekkert vita. Þeirra jól má
var skrifuð ein einasta ósk: að ekki eyðileggja með ótta um það,
pabbi vildi koma heim og halda sem kann að hafa komið fyrir
jólin alltaf með okkur. Hitt var föður þeirra.
'bréfið mitt til hans. Ég held, að mér hafi heppnazt
Ég var alltaf hrædd um hann, að bægja harminum frá heimi
en aldrei hafði ég verið jafnóróleg þeirra. Mér tókst að ganga frá síð-
og fyrir þessi jól. Dagana fyrir asta undirbúningnum undir jólin
jólin hafði hvesst afskaplega á eins og í leiðslu. Börnin voru utan
flestum siglingaleiðum við Evrópu, við sig af tilhlökkun yfir hinu mikla
og blöðin voru full af frásögnum af kvöldi og þurftu alltaf að vera að
skipum, er höfðu lent í sjávar- virða fyrir sér bögglana frá pabba.
háska. Þessar nætur gat ég ekki Hvað eftir annað varð ég að fara
sofið, mér var það ómögulegt. Ég afsíðis og gráta, en þegar börnin
gekk hvildarlaust aftur og fram sáu til, reyndi ég að neyða mig
um gólfið í svefnherberginu. Pía til að brosa glaðlega.
hafði smitazt af óróleikanum, hún Fréttin um slysið kom i dag-
kom til mín í stutta náttkjólnum blöðunum á aðfangadagsmorgunin,
sínum og gekk um gólf með mér. og um daginn kom fjöldi af vinum
Hún grét, ef ég grét. Barnið hafði og vandamönnum til mín að votta
skilið að ég var hrædd um pabba. okkur samúð og veita okkur hug-
Á Þorláksmessu komu þeir með hreystingu. Ég varð að biðja allar
fréttirnar, sem ég hafði ósjálfrátt þessar manneskjur um vægð vegna
óttast og kviðið fyrir. Skipið, sem barnanna, biðja þær að láta ekki
maðurinn minn var á, hafði orðið börnin verða þess áskynja, að allar
fyrir allverulegum skemmdum M líkur bentu til, að eittlivað voðalegt
hefði komið fyrir úti á stormúfnu segja börnunum, að pabbi kæmi
hafinu. aldrei aftur, heldur hefði hann
Sjálf barðist ég við það í ör- hlotið gröf úti i öldum hafsins.
væntingu að fá mig til að trúa þvi, — En það lán, sagði Pia, að pabbi
að hann hefði komizt af. Ég hélt gat haldið jólin fyrst. Heldurðu,
dauðahaldi i þá veiku von, að að honum hafi ekki þótt vænt um
hann og félagar hans hefðu komizt það?
lifs af hinu sökkvandi skipi og að Hvernig jólin hans hafa orðið
jólagjöf guðs til okkar mundi verða þar úti, siðustu jólin á sjónum,
símskeyti um, að pabbi hefði eins og. hann hafði skrifað, vitum
bjargazt. við ekki. Við -vitum ekki, hve
Það skeyti kom aldrei. Enn i dag margir af áhöfninni hafa náð að
get ég ekki skilið, hvernig ég komst komast frá hinu sökkvandi skipi
yfir að halda þetta aðfangadags- og bjarga sér i bátana.. Ég hef
kvöld fyrir börnin, eins og ekkert oft — stundum allt of oft — brotið
hafi i skorizt. Aðeins einu sinni heilann um það, hvort hann hafi
spurði Pía mig, hvers vegna ég verið einn þeirra, sem komizt
hefði verið að gráta. Hún svaraði hafi frá skipinu og lifað jólanóttina
sér sjálf: — Er það af þvi, að þú i baráttu við höfuðskepnurnar á
saknar pabba? Það geri ég lika, ofviðri börðu úthafinu. Víst var,
mamma, en ég græt ekki. Maður að nokkrir komust í björgunarbát-
má ekki gráta þegar jólin eru. ana. Þeir fundust síðar, en voru
Svo sneri hún sér aftur til jóla- allir látnir af hörmungunum, sem
gjafanna sinna, sem bæði voru þeir höfðu lent í. Hvilika jólanótt
margar og fallegar. Hún spurði lika höfðu þessir menn átt.
að því nokkrum sinnum um kvöld- En þótt hann kæmi ekki sjálfur,
ið, hvernig pabba mundi liða núna, kom hinzta jólakveðjan hans þó
hvort ég, héldi, að hann langaði til okkar. Hún hafði verið send
heim. Ó, ég hefði getað hljóðað, löngu áður, og það segi ég satt,
þegar ég heyrði þessar spurningar. að allt þetta hefði verið mörgum
Dagana eftir jólin vorum við sinnum þyngra að þola, ef sú kveðja
alltaf að vona. Ég hafði samband hefði ekki komið. Mikið hefði það
við vandamenn ýmissa annarra, verið hræðilegt, ef bréfið með
er saknað var frá skipstapanum, fyrirgefningu hans hefði ekki bor-
og við reyndum að hugga hvert izt mér í hendur.
annað með þvi, að þeir hefðu Ég bið þess oft, að honum hafi
getað komizt í bátana og hefðu svo gefizt tími til þess, þarna úti á
kannski verið teknir upp í skip, áður en slysið vildi til, — að opna
sem væri ekki með loftskeytatæki. hafinu, að opna bögglana frá okkur,
En vonarneistinn slokknaði, og jólabréfið frá mér, er sagði ná-
loks kom að því, að ég varð að ' Framhald á bls. 46.