Vikan - 15.12.1960, Blaðsíða 17

HIÐ LJÓSA MAN.
Enginn bregði öðrum manni um
ást hans, þvi að lostfagrir litir
heiila oi't hinn vitra, þó að þeir
láti heimskingjann ósnortinn.
Þessa afsökun færir liöfundur
Hávamála fram fyrir því, að ástin
ratar oft hinar óliklegustu brautir.
Fagurt yfirbragð vekur ósjaldan
lostakennda þrá, sem kann að ginna
liinn hugfangna í opinn háska,
veldur honum jafnvel átakanlegri
hneisu, en um þetta hvort tveggja
nefna Hávamál dæmi. Maðurinn
varð snemma ginningarfífl yfir-
borðslegrar ytri skynjunar. Þannig
heillaðist Gunnar á Hlíðarenda,
glæsilegasti riddari íslendinga
sagna, af kynþokka hinnar fagur-
limuðu Hallgerðar á Aiþingi forð-
um. Gegn ráði hollvina sinna gekk
hann að eiga hana, og var fortið
hennar þó alls ekki óflekkuð.
Hjónaband þeirra dró löngum dám
af þessu girndarráði, og spiilti þó
skaplyndi beggja nokkru um. Há-
aldraður varð liið fræga skáld
Göthe ástfanginn af 19 ára gamalli
hgurðardís, og svo gersamlega
ólindaði liann yfirbragð hinnar
æskufríðu meyjar, að hann bað
hennar og áttaði sig ekki, fyrr en
sársauki hryggbrotsins kom honum
til sjálfs sín. Svo grátt getur sú
hrifning ,sem kviknar af lostfögr-
um litum, leikið vitra menn.
Samt skilja vitrir menn, að auð-
ugt sálarlíf og lireint hugarfar er
meira virði en fagurt yfirbragð.
t lostfögrum líkama getur leynzt
hugarfar nornar, sem snýr örlögum
elskandans til óhamingju. Sú þekk-
ing verndar þó engan fyrir töfrum
yfirbragðsins, fremur en birtan
verndar liinn myrkhrædda. í björtu
er ég sannfærður um, að ekkert
ólireint er i herbergi minu, en
þegar ljósið slökknar, nær óttinn
tökum á mér. Margur efnismaður,
sem var uppfullur af skynsamlegum
skoðunuin um makaval, heillaðist
gersamlegá af snoppufríðri léttúðar-
drós, eins og skynsamlegar skoðanir
hefðu aldrei mótazt i luiga hans.
Og þó eru lostfagrir litir fall-
valtir af sjálfuin sér. Fullkomin
fegurð, sem þolir aldur og annað
linjask án Jiess að blikna, er fáum
léð. Engin er lieldur svo fögur, að
ekki finnist önnur fegurri. Því
reynist sú ást skammæ og hverful,
sem kviknar af heillandi fríðleik
einilm saman. Fegurðardýrkandi í
ástum hrekkur oft upp við það af
vímu sinni, að ekkert bindur liann
lengur við hina dáðu fegurðardís
nema nakin kynástríðan. Og hún
finnur auðveldlega svölun við
■ nnan barm.
RÉTTLÆTI ÁSTARINNAR.
„Et' liann aðeins gæti skilið, live
heitt ég elska hann, mundi hann
þá ekki einnig elska mig?“ Þannig
s]iyr vrnmetin ást, leynt og ljóst.
Auðvitað vekur ásthneigð oft end-
urhljóm i brjósti liess, sem hún
beinist að. Miklu oftar lætur hún
Jiíið þó líklega ósnortið, finnur
engan hljómgrunn. E. t. v. hefur
hin tilbeðna Eva þegar rétt öðrum
Adam epli sitt, eða tilfinningar
okkar finna ekki liið nauðsynlega
kliðinjúka samræmi. Og svo er
lelðinn. Sá neisti, sem glæðist við
lostfagra liti eina, kulnar oft furðu-
fljótt.
Ástin leiðir ekki réttlætið til önd-
ÞEKKTU
SJALFAN
ÞIG
-U-Jr. lvlatthíai ^ónaiion
Lostfagrir litir
Ástin lciðir ckki rctllælið til
öndvcgis. I eðli sínu er hún
hlutdræg og síngjörn, sískim-
andi cftir endurgjaldi og full-
nægingn. Rétllæti ástarinnar
cr fólgið í því einu að elska
svo lcngi sem ástin veitir
frónn, — en ekki degi lengur.
Sá neisti, sem glœöist viö lostfagra liti eina, kulnar oft furöu fljótt.
vegis. í eðli sinu er hún hlutdræg
og síngjörn, siskimandi eftir endur-
gjaldi og fullnægingu. Réttlæti ástar-
innar er fólgið í Jiví einu að elska
svo lengi sem ástin veitir fróun,
en ekki degi lengur. Ástareiðar
geta verið lognir, en þegar sannir
eiðar rjúfast, eru eiðrofin aðeins
skuggahlið Jiessarar tilfinningasam-
kvæmni. Ef ungir elskendur treystu
raunverulega á tilfinningarnar ein-
ar, gætu þeir engu héitið nema
Jiessu: Ég mun elska þig, meðan
ást mín varir.“
Þó að tilfinníngar verði sterkar
í svin, þvkja þær ótraustur grund-
völlur að moiri háttar áformum.
Við metum l)oð sjaldan sem mikil-
vægt framtak, J)ó að áform blossi
ui)i) í andartabs-geðshræringu. Um
leið og geðshræringuna lægir,
lianga áformin i lausu lofti. Af
J)essum sökum linfa siðfræðingar
jafnan leitazt við að takmarka áhrif
tilfínninga á grundvallarreolur sið-
gæð:sins. Ef tilfinningar ráða gæð-
um okkor, ráða Jiær einnig vonzku
okkar. É'* svni l)á gnðvild þeim,
som ég elsba. og moðan é« elska
hnnn. en ffrimmd og r'mglæti heim,
scm éff hatn. Á svo vöHum grunni
má réitlætið ekki hvila.
Hávamál, sem ffemna fornan,
norrænan mnnnskilning, likja
hjarta konunnar v;ð sivoltandi hiól,
sem aMrei stöð,Tast. Þetta á við
um tilfinningar flestra mnnna, ef
l)ær standa ein‘'r sér, engu síður
ást en aðrar tilfinningar.
Framhald á bls. 55.
VlKAN, 17