Vikan - 15.12.1960, Blaðsíða 52

KLÚBBURTNN
Lvekjaríeig 2
Höfum oprtað nýtt veitingahús
ÞAR BÝÐUR
YÐAR
FULLKOMIN
ÞJÓNUSTA
OG
ÞÆGINDI.
Susturlen^ur Bnr
Únlskur Bnr
Cocbtnil Lounge
SÉRKENNILEG
HÚSAKYNNI
FAGURT ÚTSÝNI
BORÐIt) í
Hlúhbnum
HLúbburínn leigir út veizlusali fyrir
10—50 MANNS.
Látið Hlú bbisin annast allar veizlur fyrir yður.
Fullkomin og örugg þjónusta.
NJÓTIÐ KALDA
BORÐSINS í
Hlúbbnum
SEM ER FRAM-
REITT ALLA
DAGA SEM
OPIÐ ER.
Klubburinn er opinn fimmtudaga, föstudaga,
laugardaga og sunnudaga í hádegi og um kvöldið.
VERIÐ ÖLL VELKOMIN í
- HLÚBB1NN -
Vefarinn mikli
Framhald af bls. 47.
nægjandi hollustuhætti, sem beri vott
um menningarlegan frumbýlingshátt,
er fyrirboði greina hans í Alþýðubók-
inni, sem hann ritaði í Bandaríkjun-
um 1929. Honum tókst líka að gera
landa sína fokvonda.
Það má heita kátlegt, hve mikinn
og lífseigan þátt lúsin hefur átt i
dómum hins almenna íslenzka les-
anda á Laxness. Tal hans um lús á
Islandi varð í augum almennings auð-
skilið tákn þess, að hann ætlaði sér
að sverta hina hefðbundnu mynd af
lífi alþýðunnar. Og smám saman,
þegar hróður hans erlendis fór vax-
andi, bættist svo við sá ótti, að lúsin
myndi rýra álit Islands i augum um-
heimsins og skyggja á hina hefð-
bundnu sagnfrægð þess. Enn gætir
þessarar viðkvæmni fyrir hönd þjóð-
arinnar í viðtökunum, sem síðasta
skáldsaga hans, Gerpla, hlaut 1952,
en efni hennar er eins og kunnugt er
sótt i Islendingasögur.
Er Laxness hafði birt tvo kafla úr
hinni löngu grein sinni (27. júni og
11. júlí) fann ritstjóri Varðar, Árni
Jónsson frá Múla, sig knúinn til að
gera hreint fyrir sinum dyrum gagn-
vart lesendum blaðsins. Það gerir
hann í grein frá 18. júlí, þar sem því
er haldið fram að Laxness bresti
skilning og velvilja í garð íslenzkrar
menningar. Greinilegt er einnig að
ritstjórinn bregður Laxness líka um
spjátrungshátt, er hann lýkur grein
sinni í þeirri von að rithöfundurinn
kasti ekki þjóöernistilfinningu
sinni fyrir borö, þó sessunautar
hans sjeu vel kliptir og á fallegum
stígvjelum, aö hann láti ekki eins
og argasti Færeyja-giklcur, þótt
hann skreppi snöggvast út fyrir
pollinn.
Þessi andmæli stöppuðu bara stál-
inu í Laxness. Hann andmælir djarf-
lega skruminu um íslenzka bænda-
menningu. Honum finnst varla um-
talsvert, að bændurnir skyldu verða
arftakar hinnar fornu íslenzku
menningar: aðrir gátu naumast kom-
ið til greina í íslenzku samfélagi. Og
hann minnir ianda sína á, að það
eru ekki einungis íslenzkir bændur
sem hafa skapað bókmenntir. Hann
bendir meðal annars á alþýðumenn
frá Jamtalandi í Sviþjóð, sem bæði
ortu ljóð og rituðu bækur. Frá öðru
sjónarmiði heldur Laxness áfram árás
sinni, þegar hann fullyrðir, að menn
á borð við Stephan G. Stephansson
og Guðmund Friðjónsson hafi ekki
orðið mikilsháttar skáld, af þvi að
þeir voru bændur, heldur þrátt fyr-
ir það.
Sannleikurinn er sá, aö bónda-
staöan hefir veriö hinum frábæru
sálargáfum þessara manna hin
versta bölvun; grimm lifsbarátta
hefir veriö miskunnarlaus járn-
hemill á þroska þeirra —. Islensk
nútíöarmenning hefir ekki af
mörgu beöiö meiri halla en því,
aö þessir menn skyldu lenda á
rangri hyllu.
En þegar jeg minnist Stepháns
G. Stephánssonar, sem kvaö hafa
brotiö þrjú lönd til rœtkunar í
óbygöum í Vesturálfu, stritaö á
mörlcinni baki brotnu frá sólar-
upprás til sólarlags, en orkt á ncet-
urnar Ijóö sem þökkuö veröa meö-
an Guö og íslenzk tunga lifir, þá
verö jeg aö játa, aö eitthvaö kalt
fer niöur eftir bakinu á mjer.
Drottinn fyrirgefi þjóöinni, aö hún
skuli dœma slík mannundur, sem
'hafa vit á viö kirkjufeöur, til aö
sóa d'ýrmæti lcrafta sinna í slcítinn,
svo aö vjer lítilmagnarnir fáum
ekki aö njóta nema brotabrots
þessara krafta í mynd andlegra
verðmœta.
Hinn ungi myndbrotamaður veigrar
sér ekki einu sinni við að ráðast á
augastein íslenzkrar bændamenning-
ar, sjálft mál alþýðunnar. Hér var
að vissu leyti um gagnárás að ræða
frá hendi Laxness á sama hátt og
þegar hann ræðir um aðgerðir Al-
þingis í menningarmálum.
Laxness minnir á, að þegar hann
kom heim fyrir hálfu öðru ári, þá
var það í tízku að bera honum á
brýn vankunnáttu í móðurmálinu.
Mikilsvirtir lærdómsmenn höfðu ráð-
lagt honum að fara upp i afskekktar
sveitir og bergja sig þar á tærum
lindum móðurmálsins. Þar, sögðu
þeir, hástemmdir, „slær hjarta máls
vors sterkum, heilbrigðum slögum;
þar sprettur hin sílifandi íslenzka
fram, hrein og tær eins og vatn er
af bergi drýpur, sögðu menn með
Ijóðrænni fjálgi“. En að venju bendir
Laxness á, að sér hafi aldrei gefizt
vel að fara að ráðum sér eldri manna.
Reynslu sinni af talmálinu, eins og
hann hafði kynnzt Því bæði á Austur-
landi og Vesturlandi og einnig í
Reykjavík, lýsir hann á eftirfarandi
hátt:
Eftir mínu viti, þá er bál bænd-
anna í fjarsveitunum ekki hóti
betra en sú islenzka sem töluö
er á kaffihúsunum i Reykjavík.
Bændur til sveita sletta ósleitilega
bjagaöri útlensku, sem þeir skilja
ekki sjálfir (mest dönsku), og
nota kynstrin öll af rangmynduö-
um oröum og ambögum (slang),
röngum föllum nafnoröa og vit-
lausum sagnmyndum. Um hvers-
dagslegustu umrϚuefni, svo sem
veöurlag, skepnuliöld, heyskap o.
s. frv., er oröaforöi þeirra mjög
ríkur, en harla fátækur óöar en
kemur á önnur sviö. Þeir eru yfir-
leitt málstiröir („seinir aö
hugsa“), framburöurinn yfirleitt
loöinn, oft jafnvel mjög óskýr og
einkar hneigöur til kœkja (tafs,
seimdráttur o. s. frv.). Málið sjálft
viröist vera of djúprist í eöli sínu,
krefjast of mikillar hugsunar-
skerpu, lmittni og rökfestu, til
þess aö þeir liafi á því fullan hem-
il. Svo kröfuihörö er setningabygg-
ing málsins um formfegurö og
niöurrööun, aö algengt er aö al-
þýöumaöur komist í ógöngur aö
hálfsagöri setningu, láti hana detta
niöur botnlausa í miöjum klíöum
og byrji aöra. Þykist jeg hafa
staöreynt aö sjáldgæft sje aö al-
þýöumaöur til sveita mæli svo
þrjár setningar í röö, aö góöur
rithöfundur myndi voga sjer aö
bókfesta. Þótt jeg kyntist all-
mörgum ágætum undantekningum
frá þeirri reglu, voru mjer þó sönn
vonbrigöi þessarar staöreyndar.
Jeg er sannfæröur um aö í Reykja-
vík er íslenzkt mál talaö formfeg-
urst, hreimþýöast og snjállast, aö
vísu ekki af öllum álmenningi,
lieldur af menntuöum mönnum
og konum.
1 þessu sambandi má geta um bréf
til Jóns Helgasonar, sem reyndar
hefur áður verið vitnað í, frá 17.
ágúst 1924, en þá var Laxness stadd-
ur á Islandi. Þar lætur Laxness í ljós
gremju sína út af aðfinnslum, sem
mál hans hefur sætt. (Sbr. I. bls.
178.) Jafnframt er ádeila hans at-
hyglisverð stefnuyfirlýsing um mál og
stil. Takmark hans er að rita „lif-
andi mál“:
Hitt geta hundskinnsútnárarnir
þjarlcaö um hvort þaö sem ég
skrifa heiti íslenska eöa ekki ís-
lenska. Ef þeir vilja kálla ritsmiö-
ar mínar ,danskar‘(!), þá er mér
alveg sama. Þaö er happ firir
Dani! Annars er þaö nógu skrítiö
hvernig állur ræfilsháttur hér á
landi sníst um aö foröast þaö sem
danskt er. Eins og þú veist þá hef
Framhald á bls. 55.
52 VIKAN