Fréttablaðið - 10.12.2009, Blaðsíða 38

38 10. desember 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Elsa B. Friðfinnsdóttir
skrifar um heilbrigð-
ismál
Fram undan er mikill niðurskurður í heil-
brigðiskerfinu. Forstjóri
Landspítala hefur gert
ítarlega grein fyrir þeim
aðgerðum sem þar hefur
verið gripið til og þess sem er í
deiglunni, ef stjórnvöld slá ekkert
af framkominni hagræðingarkröfu.
Fram hefur komið að sólarhrings
legurýmum hefur fækkað úr 1.300
í 800 frá sameiningu sjúkrahús-
anna í Reykjavík og enn á
að ganga lengra í þá áttina.
Meðal legutími sjúklinga
hefur styst á sama tíma
og aðgerðum hefur fjölg-
að, svokölluð framleiðni
hefur aukist. Nú boðar for-
stjórinn að draga þurfi úr
valaðgerðum sem líklega
muni lengja biðlista sem
tekist hafði að stytta veru-
lega. Í ljósi þess að laun
eru langstærsti þátturinn
í rekstri LSH hafa verið og munu
verða gerðar miklar breytingar á
mönnun og öllu skipulagi vakta.
Færri munu sinna sjúklingunum
en áður.
Í breska blaðinu The Observer
var nýlega fjallað um öryggismál
á breskum sjúkrahúsum. Í úttekt á
grundvallar öryggisþáttum þjón-
ustu á öllum almennum sjúkra-
húsum á Englandi kom í ljós að 12
þeirra voru undir öryggismörkum
og á 27 sjúkrahúsum taldist dánar-
tíðni sjúklinga óeðlilega há. Yfir
5.000 sjúklingar létust á þessum
sjúkrahúsum í fyrra umfram það
sem ætla mátti. Þessir sjúkling-
ar höfðu verið lagðir inn vegna
vandamála sem alla jafna eru
ekki áhættusöm, svo sem astma
og botnlangabólgu. Í 209 tilfell-
um höfðu hlutir eins og grisjur og
málmhlutir „gleymst“ inni í sjúk-
lingum við skurðaðgerðir. Forseti
hinna bresku samtaka skurðlækna
segir í samtali við blaðið að stjórn-
endur sjúkrahúsa séu svo uppteknir
af því að tryggja að rekstur sjúkra-
húsanna sé innan fjárheimilda að
öryggi sjúklinga líði fyrir. Í grein-
inni er jafnframt sérstaklega tekið
fram að ónóg hjúkrun og ófullnægj-
andi hreinlæti hafi mikil áhrif.
Þegar jafn mikill niðurskurð-
ur er boðaður á LSH og raun ber
vitni er full ástæða til að vekja
athygli stjórnvalda á þeim afleið-
ingum sem óhóflegur niðurskurð-
ur getur haft í för með sér. Fjöldi
rannsókna hefur sýnt fram á bein
tengsl mönnunar hjúkrunarfræð-
inga og afdrifa sjúklinga. Því betur
sem mannað er af hjúkrunarfræð-
ingum, þeim mun færri ótímabær
dauðsföll, þeim mun færri auka-
verkanir meðferða og þeim mun
minni lyfjanotkun. Slíkur árangur
leiðir til raunverulegs sparnaðar og
öruggrar þjónustu.
Hjúkrunarfræðingar hvetja
stjórnvöld til að hlífa heilbrigð-
iskerfinu við þeim mikla niður-
skurði sem boðaður hefur verið.
Allir landsmenn þurfa á heilbrigð-
isþjónustu að halda enda er heil-
brigðiskerfið ein af grunnstoðum
samfélagsins. Hjúkrunarfræðingar
vara við því að svo nærri heilbrigð-
iskerfinu verði gengið að öryggi
sjúklinga verði stefnt í hættu.
Höfundur er formaður Félags
íslenskra hjúkrunarfræðinga.
Ógnar niðurskurður öryggi sjúklinga?
ELSA B.
FRIÐFINNSDÓTTIR
UMRÆÐAN
Elvar Örn Arason og Gunnar
Alexander Ólafsson skrifa um
varnarmál
Ísland hefur ekki tekið varnar- og öryggismálum sínum nógu föst-
um tökum eftir brotthvarf banda-
ríska hersins. Skýrsla Thorvalds
Stoltenberg, fyrrverandi utanrík-
isráðherra Noregs, um norræna
samvinnu í utanríkis- og öryggis-
málum er mikilvægt framlag til
þeirrar endurskoðunar sem þarf að
eiga sér stað. Skýrslan var skrifuð
að beiðni utanríkisráðherra Norður-
landanna og markmið hennar var að
setja fram tillögur um með hvaða
hætti norrænu ríkin gætu eflt sam-
starf sitt til að bregðast við fram-
tíðarverkefnum á þessu sviði. Það
er mat okkar að hún hafi ekki feng-
ið nægjanlega umræðu í samfélag-
inu og að íslensk stjórnvöld þurfi að
taka afstöðu til þeirra tillagna sem
koma fram í skýrslunni með lang-
tíma hagsmuni Íslands í huga.
Mikilvægt er að setja umræðuna
í sögulegt samhengi. Ísland hefur
átt farsælt samstarf við hin Norður-
löndin frá stofnun Norðurlandaráðs
árið 1952. Hins vegar komu ólíkir
öryggishagsmunir á tímum kalda
stríðsins og landfræðileg nálægð
við Sovétríkin sálugu í veg fyrir
samvinnu á sviði öryggis- og varn-
armála. Af þessum sökum hafa þau
verið sundruð í afstöðu til sameig-
inlegra utanríkis- og öryggismála.
Ísland, Noregur og Danmörk hafa
verið aðilar að NATO frá stofnun
bandalagsins, en Svíþjóð og Finn-
land aðhyllast hlutleysisstefnu. Þess
má geta að á árunum 1948-1949
fóru fram viðræður milli Norður-
landanna um sameiginlegt varnar-
bandalag en þær viðræður runnu út
í sandinn og í kjölfarið gerðust fyrr-
greind lönd aðilar að NATO. Þrátt
fyrir það eiga þjóðirnar sameigin-
legra hagsmuna að gæta í utanrík-
is- og varnarmálum. Þær hafa lagt
sitt að mörkum til að koma á friði á
átakasvæðum í heiminum og leggja
ríflega til friðaruppbyggingar og
alþjóðlegrar friðargæslu. Framá-
menn í norrænum stjórnmálum
eins og Olof Palme, Marti Ahtisaari,
Thorvald Stoltenberg og Carl Bildt
hafa verið framarlega í alþjóðleg-
um friðarumleitunum og hlaut t.d.
Ahtisaari friðarverðlaun Nóbels.
Í skýrslunni eru settar fram
þrettán tillögur sem miða að því að
styrkja norrænt samstarf á sviði
utanríkis- og öryggismála. Meðal
tillagna Stoltenbergs er norrænt
loftrýmiseftirlit yfir Íslandi, undir
stjórn íslenskra yfirvalda og sam-
eiginleg landhelgisgæsla á norrænu
hafsvæði. Tillögurnar gera ráð fyrir
að þjóðirnar komi allar að loftrým-
isgæslu NATO á Íslandi, þótt hvorki
Finnar né Svíar eigi aðild að banda-
laginu. Þá er einnig lagt til að stofn-
uð verði norræn viðbragðssveit á sjó
sem sérhæfði sig í leit og björgun og
komið verði á sameiginlegu gervi-
hnattakerfi yfir heimskautssvæðinu
fyrir 2020. Auk þess er sett fram sú
tillaga að Norðurlöndin stofni sam-
eiginlega viðbragðssveit til að koma
á hernaðarlegum og borgaralegum
stöðugleika á átakasvæðum í heim-
inum í samvinnu við Sameinuðu
þjóðirnar og alþjóðasamfélagið. Að
lokum eru ríkisstjórnir Norðurland-
anna hvattar til að samþykkja gagn-
kvæma samstöðuyfirlýsingu sem
skuldbindur þjóðirnar til að bregð-
ast við ef eitt land verður fyrir áras
eða óviðeigandi þrýstingi.
Aðstæður í heiminum hafa gjör-
breyst frá tíma kalda stríðsins og
nýjar ógnir litið dagsins ljós. Við
teljum að tími norrænnar sam-
vinnu í utanríkis- og varnarmál-
um sé runninn upp og hætta sé á að
Norðurlöndin munu dragast aftur
úr ef þau efla ekki varnarsamstarf-
ið. Nánara samstarf þjóðanna mun
hafa í för með sér aukið öryggi á
norðlægum slóðum þegar fram líða
stundir og þær munu verða áhrifa-
meiri á alþjóðavettvangi með því að
koma fram sem ein sterk heild og
deila með sér kostnaði. Efling nor-
ræns samstarfs á þessu sviði kæmi
til viðbótar því evrópska samstarfi
og Evró-Atlantshafssamvinnu sem
nú þegar á sér stað.
Höfundar eru stjórnmálafræð-
ingar og áhugamenn um norræna
samvinnu.
Norræn samvinna
ELVAR ÖRN
ARASON
GUNNAR ALEX-
ANDER ÓLAFSSON
UMRÆÐAN
Hákon Þór Sindrason
skrifar um hrunið
Rekja má ýmsar orsak-ir þess ástands sem
nú ríkir í þjóðfélaginu.
Því miður hafa bæði
stjórnvöld og almenning-
ur í gegnum tíðina hugsað
mest um að fást við afleið-
ingar vandans í stað þess
að athuga orsakirnar. Vinnan og
umræður hafa oftar en ekki snú-
ist um aukaatriði í stað aðalatriða.
Þegar spurt er um ábyrgð bendir
gjarnan hver á annan. Hér verða
nokkur veigamikil atriði sem
mega teljast helstu orsakavaldar
óefnanna.
Eftirlit og eftirlitsstofnanir
Stofnanir eins og Fjármálaeftir-
litið, Samkeppniseftirlitið, Neyt-
endastofa og Skattrannsóknar-
stjóri hafa oft reynst veikburða og
máttlitlar og ekki nægilega sjálf-
stæðar og óháðar, jafnvel háðar
pólitísku valdi. Það er með ólík-
indum að viðskipti innherja og
eigenda í bönkum hafi farið fram
hjá Fjármálaeftirlitinu og stjórn-
völdum. Þegar mál hafa svo verið
tekin fyrir hefur rekstur þeirra
tekið allt of langan tíma. Ágætar
stofnanir eins og Samkeppniseft-
irlitið hafa tæpast nægan mann-
afla til að vinna í stærstu málun-
um. Af þeim sökum er ekki tími
til að vinna fljótt og skilvirkt í
ýmsum umfangsminni málum,
sem þó eru mikilvæg til að stuðla
að heilbrigðu viðskiptaumhverfi.
Niðurskurður fjármagns til þess-
arar stofnunar er því ekki góðar
fréttir. Dæmi um óheilbrigði við-
skiptaumhverfisins í áranna rás
er hve ótrúlega auðvelt það hefur
verið fyrir fyrirtæki að skipta
um rekstrarfélög og kennitöl-
ur og þannig sleppa við skuldir,
sem þannig falla oft á skattgreið-
endur. Þessir viðskiptaósiðir eiga
að mínu áliti stóran þátt í þeim
vanda sem þjóðfélagið stendur nú
frammi fyrir. Óhætt er að fullyrða
að fjöldi aðila hafi tekið þátt í við-
skiptalífinu án þess að eiga þang-
að erindi.
Mannauður og mannval
Í hverju þjóðfélagi skiptir miklu
að ráðið sé í stöður eftir hæfni ein-
staklinga s.s. menntun og reynslu,
en ekki eftir öðrum, óskyldum við-
miðum.
Mér er minnistætt að í brúð-
kaupsveislu á Indlandi snemma á
árinu var ég spurður af þarlend-
um manni hvort það væri rétt sem
hann hefði lesið að fjármálaráð-
herra Íslands væri dýralæknir?
Það fannst honum merkileg frétt
að ekki skyldi í það starf veljast
maður með menntun á sviði fjár-
mála og hagfræði. Í sömu
stjórn var viðskiptaráð-
herra sagnfræðingur.
Þeir sem hafa stjórnað
ráðuneytum, bönkum og
eftirlitsstofnunum hér á
landi hafa oft ekki haft
viðeigandi bakgrunn. Hið
sama má líklega segja
um fréttamenn sem reynt
hafa að kryfja flókin við-
skiptamál, að þá hafi vant-
að þá þekkingu sem til
þurfti. Eign og áhrif hagsmuna-
aðila og gerenda á sömu miðlum
hafa bersýnilega haft mjög skað-
leg áhrif á alla umræðu.
Menntun og fjármálalæsi
Á tímum uppsveiflunnar var
almenningur ótrúlega auðvelt
fórnarlamb bankanna þegar kom
að óskynsamlegum lántökum.
Auglýsingar bankanna voru oft
villandi og þar má nefna marg-
ar auglýsingar um erlend lán árið
2007. Það er brýnt að grunnþekk-
ing fjármála sé hluti af námi bæði
í grunnskólum og framhaldsskól-
um. Því miður ruglar margt fólk
saman ýmsum hugtökum eins og
t.d. nafnvöxtum og raunvöxtum. Í
kjölfar auglýsinga og oft of mikill-
ar efnishyggju hefur fólk svo tekið
lán á fáránlegum kjörum. Kosn-
ingaslagorð Framsóknarflokks-
ins á sínum tíma um 90% lán, hjá
þjóð sem lengi hefur búið við vaxt-
aokur, eru einnig einn af orsaka-
völdum hér.
Vinna
Landsmenn voru lengi vel aldir
upp við þann sannleik að Íslend-
ingar væru svo ríkir, jafnvel sjötta
ríkasta þjóð í heimi. Þá var ekki
kafað bak við tölurnar og rýnt í
skýringarnar sem eru meðal ann-
ars lengri vinnuvika en í flestum
Evrópulöndum og atvinnuþátttak-
an er mest af löndum OECD. Þá
er hlutfall kvenna á vinnumark-
aði hátt og atvinnuþátttaka eldra
fólks. Börn byrja fyrr að vinna
hérlendis en í samanburðarlönd-
um og allmörg börn vinna með
skóla, í fríum og svo framvegis.
Þetta skýrir að miklu leyti ríkan
hagvöxt undanfarin ár. Mikil
vinna hefur því borið uppi lífskjör-
in, og til marks um það þjóðarþel
má nefna orð eins og þrældugleg-
ur, sem mér vitandi finnst ekki í
tungumálum annarra þjóða. Önnur
„þrælaorð“ eru þrælskemmtileg-
ur, þrælfyndinn og þrælgott. Ég
vona svo sannarlega að þegar upp
verður staðið verði hinn venjulegi
launaþræll ekki einn um að taka
ábyrgð sinna fjárhagslegu gjörða,
heldur falli sú ábyrgð einnig á
stjórnendur og eigendur banka og
annarra fjármálafyrirtækja og
stjórnmálamenn.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Orsakir vanda
HÁKON ÞÓR
SINDRASON
Auglýsingasími
– Mest lesið