Vikan - 13.12.1962, Blaðsíða 7

ástar, urðu honum helzt til heit, þegar til lengdar lét,
og þetta undanhald var honum þvi eins ósjálfrátt og
manni, sem fœrir sig fjær eldinum, þegar hann þolir
þar ekki lengur við. En ást Sigurbjargar hafði ekki
einungis vaknað fyrir fórn, heldur og eflaust nærzt
á fórn, og því var henni það jafn ósjálfrátt þegar þetta
undanhald hans gerði hana enn ágengari og auðmýkri
i undirgefni sinni — og um leið blindari og tillitslausari
í afbrýðisemi sinni gagnvart þeim, sem hann um-
gekkst . . .“
„Og þar eð María litla var yndi hans og eftirlæti, og
hændist meir að honum en móður sirini eða nokkrum
öðrum, er hún komst á legg, var Sigurbjörgu það eflaust
jafn óviðráðanlegt, er hún lét afbrýðisemi sína bitna
mest á henni; gerði ýmist að freista að lokka hana frá
honum með blíðu eða beitti hana hörðu og gekk þar
sifellt lengra eftir þvi sem telpan eltist og þroskaðist,
unz halda mátti sitt á hvað — að hún legði á hana ofur-
ást eða skefjalaust hatur.“
„En nú var Jón ekki eins háður armlögum eiginkonu
sinnar og þegar þau gerðu henni áreynslulaust að rjúfa
hann — að minnsta kosti á yfirborðinu — úr nánum
tengslum við móður sina. María litla var honum lika
annað og medra en þær höfðu, hvor um sig, nokkurn
tima verið honum. Hún var honum óriftanlegur sátt-
máli við lífið og tilveruna; fullgi’ding þegnréttar hans
i þessum heimi. Og hann greip því til þeirrar varnar
gegn afbrýðisemi eiginkonu sinnar, sem honum var í
senn eiginlegust og nærtækust, en hún mátti gerst finna
og fékk sízt rönd við reist — gerði iengri vökur sinar
Þannig urðu það þvi að miklu leyti sömu andstæðurnar, sem tókust a umhverfis
hana og hið innra með henni, sömu andstæðurnar, sem kröfðu hana afstöðu
gagnvart þeim átökum og þær, sem tókust á hið innra með henni um afstöðuna.
Því hlaut og afstaða hennar og viðbrögð að verða af tvennum og andstæðum toga
spunnin.“ •
„Smásaman varð henni því óbifanleg geðró og sístreymandi hjartagæzka gömlu
konunnar ekki einungis það bjargfasta virki, þar sem hún vissi sér alltaf búið
athvarf og skjól; fölskvalaus ást og hljóður skilningur föðurins ekki einungis
ylgjafi og leiðarljós, heldur varð henni hvor tveggja um leið tákn og ímynd alls
þess, sem var göfugt, satt og fagurt. Og þannig leiddi það af sjálfu sér, að fram-
koma móðurinnar varð henni tákn og ímynd alls þess, sem því var gagnstætt
— en um leið af einhverjum óskiljanlegum ástæðum máttugt og óumflýjanlegt.
Sama eðlis og myr-krið og nóttin.“
„Og þvi var einnig það, að María litla tók að vefa sér þann kufl af tvennum
toga, sem deyfði allar eggjar. Óf liann annars vegar af hljóðri, óvirkri seiglu, hins
vegar af dulri, stoltri einþykkni, sem gerði hana smám saman ónæma fyrir hvoru
tveggja, gælum og ávítum, kossum og snoppungum, unz hún kenndi hvorki
óbeitar né sársauka; unz hvorugt var framar — unz varirnar og höndin voru
ekki framar. Og loks kom þar, að hún sem varirnar og höndina átti, var ekki
heldur framar, eins og myrkrið og nótttin var ekki framar, jiegar maður lokaði
augunum; hafði kannski aldrei verið, eins og myrkrið og nóttin hafði kannski
aldrei verið, þegar maður opnaði augun fyrir birtu morgunsins. En faðir hennar
var, á sama hátt og dagurinn var. Og þegar hann leiddi hana við hönd sér npp
á bæjarhólnum, þá varð allt, sem þau sáu saman í sólskininu: jökullinn, sveitin,
Kvislarnar, sandurinn og faliegu fuglarnir hennar á sjónum — allt var. Og amma
hennar var, þó ekki eins og faðirinn, heldur á svipaðan hátt og kóngshöllin,
tröllahellirinn og álfaborgin var í sögunum hennar í Ijósaskiptunum á kvöidin
— eins og sjálf ljósaskiptin voru, en þó ekki á sama hátt og dagurinn."
„En fyrir kom það að þessi takmörk, landamæri þess, sem var og hins, sem
ekki var í draumvöku dagsins, hurfu henni i svefndraumum næturinnar. Þá tók
Eftir það gerði María sér þrá-
faldlega að leik að freista háíf-
tröllsins Torfa með eggjandi
þokka sínum sem bezt hún
kunni að móður sinni ásjá-
andi, og þó að Sigurbjörgu
tækist annars nokkurn veginn
að dylja að hún fyndi sig
standa höllum fæti.
við skriftir og doðranta og daufari eyru sin fyrir and-
vörpum hennar og stunum 1 þögn næturinnar.“
„Og María litla; að sjálfsögðu skildi hún ekki livað
lá að baki hinni annarlegu framkomu móðurinnar. En
hún var á þeim aldri þegar tilfinningalífið er eins og
opin kvika, réttlætiskenndin næmust og öryggisþörfin
mest, og gagnrýnin á allt viðmót því vökul og skyggn,
en þó sér í lagi þeirra, sem meðfædd cðlisávísun gerir
skýlausar kröfur til um ást, vernd og vörn. Það var þvi
sízt að undra, þótt þessir óskiljanlegu duttlungar, sem
gerðu að hún gat aldrei liaft neitt til marks um við
hvoru hún mátti heldur búast, gælum og yfirgengilegri
ástúð eða ávítunum og snoppungum, vekti áleitnar spurn-
ingar og afdrifarík átök í ungri sál, sem var að vakna
til leitar að áttum og leiðarmerkjum á ókannaðri víð-
áttu lífsins. Hún fann sig ekki einungis beitta ranglæti
af þeim, er sizt skyldi, heldur og á ])ann hátt að allt
varð ótryggt, hvergi fyrirheit; likast því sem fjölum
væri kippt undan fæti, einmitt þegar hún hugðist sleppa
stokknum og vappa yfir þveran pailinn. Henni hefði
jafnvel ekki orðið það eins þungbært að þola móður
sinni stöðugan kulda og ástleysi. Það hefði ekki brotið
eins i bág við réttlætiskennd hennar, ekki haidið lienni
sífellt í þessari lamandi óvissu, eða valdið henni jafn
sárum heilabrotum um sekt og verðskuldun . . .“
„Þótt Maria litla væri fingerð og nett og framkoma
hennar liljóð og hógvær, brá þar snemma fyrir þeirri
stoltu, eggjandi reisn, sem gaf ótvirætt í skyn, að fleira
mundi hún sækja til móðurinnar en liið framandlega,
dökka yfirbragð og heita tillit; að skaphöfn hennar
mundi af tvennum toga spunnin, ekki síður en útlitið.
hún, sem ekki var, á sig ham tröllflagðsins, sem sat i hellinum í ljósaskiptunum,
og sótti að henni með fleðulátum og reiðiofsa í senn, unz hún hrökk upp af mar-
tröðinni með óbeit kossins á vörum og sársauka snoppungsins á vöngum sér;
starði felmtruðum augum i myrkrið og heyrði hana stynja þar rödd þess. Kannski
kom þá daufur flöktbjarminn af týrunni á skrifpúltinu undir stafnglugganum til
liðs við hana; kannski barg mildilegur vangasvipur og róandi skrjáf í fjaðrapenna
henni frá því að verða að standa andspænis þeirri ógnþrungnu spurningu, hvort
náttmyrkrið og lnin, sem stundi rödd þess i skugganum undir skarsúðinni hinum
megin við skrifpúltið, hefðu ekki allt i einu brotizt til valda, og það yrði aldreí
framar dagur og faðir hennar leiddi hana aldrei meir við hönd sér út á þæjar-
hólinn. En það var lika til, að s’okknað væri á týrunni, skrjáf fjaðrapennans
þagnað, valdataka myrkursins og hennar, sem stundi rödd þess, alger. Þá hjúfraði
hún sig, gripin óumræðilegri skelfingu og titrandi af hljóðum ekka, að gömlu
konunni, sem svaf fyrir ofan hana, læsti fingrunum í ofboði að mögrum handlegg
hennar . . .“
„Og gamla konan vaknaði. Vaknaði, en spurði ekki neins, einungis sneri sér
að henni. Og þegar telpan fánn hrjúfa, sinabera hönd hennar lagða á koll sér,
hvarf óðara öll óbeit eftir fleðukossa flagðsins og sviði snoppungsins; grannvax-
inn líkami hennar kyrrðist og hún gat lokað augunum, svo myrkrið var ekki
lengur og ekki hún, sem stundi rödd þess. En gamla konan var, fremur en
nokkru sinni, og mundi vaka yfir henni; hrjúf og svöl hönd hennar var, 'ojg hún
var jartein þess að handan við myrkrið og nóttina biði bjartur dagur.“
„Maria litla var ekki orðin gömul að árum, þegar fólki í sveitinni gerðist tíð-
rætt um hana. Öllum bar saman um að hún væri óvenjulega fríð sýnum. Mörgum
varð jafnvel annarlega við, er þeir litu hana, svo mjög stakk fríðleiki hennar
og allur yndisþokki í stúf við harðan og grófgerðan hversgagsleikann. Engu að
síður var aúnað það í fari hennar, sem fólki varð meir að umtalsefni. Franikoma
hennar þótti öll önnur en búast mátti við af telpu á hennar aldri, og þó sér i
lagi eftir að hún komst af barnsárunum; ekki einungis að liún væri óeðlilega
Framhald á bls. 40.
VIKAN 7