Vikan - 11.04.1963, Blaðsíða 8

legra. En næstum því ótrúlegast er
kaupið, sem kokkur einn á- ísl. m.b.
hafði á síðastliðnu ári, en það var
hvorki meira né minna en 456 þús-
und krónur, eða 37.666,66 á hverj-
um mánuði, sem Guð gaf. Það hefði
þurft rúmlega þrjá ráðherra í ís-
lenzku ríkisstjórninni, til að öngla
saman jafn miklu kaupi yfir árið.
Svona til gamans gerir ekkert til
þótt ég segi ykkur frá því, að við
vorum að reikna út á ritstjórninni
hvað hann fengi fyrir að steikja
hverja kjötbollu, ef ellefu manns
væru á dallinum og hver þeirra æti
sex bollur í hverri máltíð tvisvar
á dag. Við fengum það út að kokk-
urinn fengi krónu fyrir bolluna, ef
reiknuð eru með smá-frátök hans
sjálfs vegna minnkandi matarlystar.
Eftir þetta bregður ykkur varla
við þótt ég segi eina óstaðfesta sögu
af barþjóni hérna í bænum, sem
hafði alvarlega við orð að segja upp
á barnum þar sem hann vann, af
því að hann fékk ekki nema rúmar
tíu þúsund krónur — á viku!
Það er ekki nema von að þeir
líti á mann með illa duldri fyrirlitn-
ingu, þegar maður biður þá um ein-
faldan Sjenever með vatni út í, af
því maður á ekki fyrir viðurkenndri
blöndu. Einhver sagði að það væri
bezta táknið um velgengni og lifn-
aðarháttu íslendinga, að barþjónar
skuli vera hæstlaunuðu „þegnar“
þjóðfélagsins.
f sjálfu sér má vera að nauðsyn-
legt sé, að kunna að eðla saman
rússnesku Vodka og bandarísku
Ginger Ale svo að úr verði íslenzk-
ur Asni, og gott er að hafa sérfræð-
'inga á hverju sviði. En hræddur er
ég um að þeir verði margir, sem
heldur vilja hafa tiltæka nokkra
verkfræðinga, lækna, eðlis- og efna-
fræðinga, hagfræðinga, lögfræðinga
og hver veit hvað, jafnvel þótt menn
þyrftu í staðinn að blanda sitt ís-
lenzka brennivín upp á gamla móð-
inn — í kók, — sem nú er löngu
orðinn alíslenzkur þjóðarréttur á-
samt súkkulaðimola og pylsum-
með-öllu.
Víst er það rétt, að þetta eru
undantekningar, en samt nokkuð
algengar undantekningar. Og við
þurfum raunar ekki að leita til
undantekninganna til að finna
dæmi, sem samræmast hreint ekki
neinum núgildandi reglum um laun
háskólagenginna manna og þeirra,
sem gegna ábyrgðarmiklum stöðum.
Það er satt, að kokkurinn, sem
ég nefndi áðan, og fékk krónu fyrir
hverja kjötbollu, var á einum afla-
hæsta bátnum okkar í mestu afla-
hrotu um árabil. Það er líka rétt
að kokkurinn fær 1 % hásetahlut,
þannig að hásetarnir á sama skipi
hafa „aðeins" haft um þrjátíu þús-
und á mánuði.
Nú skulum við reikna dæmið
öðru vísi, til að leiðrétta alla hlut-
drægni, sem kynni að vera komin
í þetta rabb. Við skulum bara
reikna með að báturinn hefði að-
eins haft helminginn af þeim brúttó-
tekjum, sem hann hafði s.l. ár. Það
er varla hægt að segja að það sé
ósanngjarnt.
Þá hefði háseti samt haft um 15
þúsund krónur á mánuði, eða tæp-
um fjögur þúsund krónum meira en
ráðherra, og kokkurinn hefði haft
tæpar nítján þúsund á sama tíma,
eða næstum því helmingi meira en
rektor Háskóla íslands.
Satt bezt að segja, þá get ég hreint
ekki sannað söguna um barþjón-
inn, því það var sama hvert ég leit-
aði, að hvergi gat ég fengið neinar
upplýsingar um laun þeirra. Annað
hvort gátu menn ekki sagt mér það,
eða vildu ekki, •— og aðeins þetta
atriði gerir málið örlítið grunsam-
legt. En ef þessi saga um 10 þúsund
krónurnar, sem þótti of lítið fyrir
vikuna, er sönn, þá er hún undan-
tekning að því leyti að laun þeirra
eru yfirleitt hærri. Þið munið það
að manninum þóttu þau of lítil. Þar
er heldur ekki um neina vertíð að
ræða eða áraskipti svo neinu muni.
Eina breytingin væri liklega sú að
launin hækkuðu með tímanum.
Kaup bílstjórans, reddarans og
kranabílstj órans er staðreynd. Það
er heldur engin undantekning, eftir
því sem ég bezt veit, og alls ekki
ólíklegt að þær stöður veiti mönn-
um ennþá meiri fjármuni yfir árið,
en þarna á sér stað.
Þessi fáu dæmi hefi ég dregið
upp, til að sýna fram á þá stað-
reynd, að hér á íslandi er alls ekki
nauðsynlegt að vera hálærður há-
skólaborgari til þess að geta haft
góð og jafnvel ótrúlega rausnarieg
laun fyrir starf á frjálsum markaði.
Að vísu má kannski segja það, að
menn geti aukið laun sín með því
að vinna endalausa auka- og yfir-
vinnu, jafnt hvort menn eru mennt-
aðir eða ekki, og að sjálfsögðu er
það gert, og það jafnvel svo að lík-
lega meirihluti allra starfandi manna
vinnur nú orðið einhverja auka-
vinnu, enda er kaup margra ekki
beysnara en það, að á því er vart
lifandi. Vitanlega geta menntaðir
menn einnig unnið eftirvinnu, og
gera það. En það er alls ekki
heilbrigður vinnugrundvöllur, að
treysta á slíka aukavinnu til að sjá
sér og fjölskyldunni farborða. Það
hefur verið barizt undanfarna ára-
tugi fyrir styttum vinnutíma en ef
árangurinn af þeirri baráttu verður
aðeins sá, að menn taki að sér aukna
yfirvinnu og vinni raunverulega
lengur en áður var, þá er verr farið
en heima setið.
Rökin fyrir styttri vinnutíma hafa
verið og eru þau, að með meiri
hvíld vinni maðurinn betur og
meiri árangur fáist af starfi hans,
en þótt hann þræli myrkranna á
milli eins og áður var. Nú er svo
komið að þegar menn hætta sinni
aðalatvinnu á daginn, þá taka þeir
til við sína aukavinnu, og árangur-
inn verður auðvitað sá að þeir
mæta dauðþreyttir til vinnu að
morgni og skila ekki nema hálfum
afköstum, og gera jafnvel alls konar
vitleysur vegna líkamlegrar þreytu
og andlegrar ofhleðslu.
Það er þó kannski sök sér hjá
ýmsum þeim mönnum, sem þurfa
aðeins að treysta á líkamlegt at-
gervi til að framkvæma vinnu sína
sómasamlega, en sem betur fer er
flestum störfum í þjóðfélaginu þann-
ig háttað, að maðurinn vinnur ekki
aðeins eins og sjálfvirk vél. Hann
þarf að beita hugsun sinni og við-
brögðum, og treysta á dómgreind
sína til að framkvæma starf sitt
rétt og vel. Algjörlega vélrænt starf
er ávallt leiðinlegt og niðurdrep-
andi, því maðurinn er skapaður til
sjálfstæðrar hugsunar, og því fleiri
möguleika sem maðurinn hefur til
að beita skynjunum sínum, við-
brögðum og sjálfstæðum fram-
kvæmdum, því ánægjulegra verður
starfið og fyllra.
f flestum tilfellum fylgir meiri
ábyrgð menntun mannsins. Honum
eru falin vandasamari verk og hann
finnur meira til ábyrgðarinnar, sem
á honum hvílir ef jafnvel líf og
heilsa manna er í veði fyrir réttum
ákvörðunum hans og handtökum,
eða ef miklir fjármunir og afkoma
margra er undir því komin að hann
leysi starf sitt vel af hendi. Það
fylgir töluvert meiri ábyrgð einu
handtaki skurðlæknisins en manns-
ins, sem vinnur með skóflu og haka,
þess sem steikir kjötbollur handa
sjómönnum eða þess, sem réttir
yfirprísaðan asna yfir barborðið.
Það er því mikið undir því komið
að þeir menn, sem hafa slík ábyrgð-
arstörf með höndum, geti áhyggju-
lausir notið þeirrar hvíldar, sem
þeim er ætluð og þeir þurfa með til
að vinna verk sín af öryggi og í
trausti síns og annarra. Þeir þurfa
að hafa þau laun, að þeir freistist
ekki til að taka að sér lýjandi eftir-
vinnu og rýra þannig starfsgetu
sína, nákvæmni, dómgreind og ör-
yggi.
Þess eru mýmörg dæmi að menn,
sem vinna nákvæm ábyrgðarstörf,
komi svo þreyttir og taugaóstyrkir
til vinnu að morgni vegna lýjandi
eftirvinnu kvöldið áður, að þeim sé
vart treystandi til starfans, sem
þeim er ætlaður.
Meðal annarra þjóða hafa sums
staðar verið sett lög og reglur um
vinnutíma manna, — og þeim.
stranglega bannað að vinna lengur,
einmitt til þess að þeir séu frískir
og vel upplagðir að morgni. Það eru
ekki einungis hálærðir menn, sem
vinna slík ábyrgðarstörf. Lang-
ferðabílstjórar og aðrir, sem stjórna
lífshættulegum tækjum, verða að
hafa dómgreind, viðbragðsflýti, og
óskerta orku við upphaf hvers
vinnutíma, til þess að öruggt megi
teljast og þeim verði trúað fyrir
starfinu. I sumum tilfellum má
vafalaust segja að það sé lítið meiri
ástæða til að banna drukknum
manni að aka bíl, en örþreyttum
lækni að framkvæma vandasaman
uppskurð.
Þessu viðhorfi hefur ekki verið
nægur gaumur gefinn hér á landi
undanfarin ár, en alda er að rísa
upp meðal þeirra manna, sem sjá
hvern voða er verið að stefna í,
bæði vegna þess að æ færri menn
fást til að stunda nám og taka að
sér ábyrgðarstörf, og svo hitt að
þar sem slíkir menn eru þegar í
starfi, freistast þeir til að taka að
sér alls konar lýjandi störf, til að
auka tekjur sínar.
Verkfræðingafélagið reið á vaðið,
eins og áður er sagt, og er það vel
að árangur varð af þeirri „upp-
reisn“, jafnvel þótt fullnaðarsigur
sé ekki unninn ennþá. Nú hafa
starfsmenn ríkisins gengið á eftir
einmitt í þessu máli, og hafa lagt
fyrir ríkisstjórnina tillögur um
verulega hækkun launa, sérstaklega
til þeirra manna, sem hafa ábyrgð-
arstörf með höndum og hafa lang-
an námsferil að baki. Slíkt verður
að teljast réttlætis- og nauðsynja-
mál, og er von til að þótt fullnaðar-
sigur náist ekki að þessu sinni, þá
fáist verulegur árangur af þessari
viðleitni.
Til þess að skýra málið nokkuð
nánar frá sjónarmiði opinberra
starfsmanna, hefur formaður Banda-
lags starfsmanna ríkis og bæja, sent
Vikunni eftirfarandi stutta útskýr-
ingu á þeim grundvelli, sem tillög-
urnar eru byggðar á.
„Það er á flestra vitorði og
raunar almennt viðurkennt, að
opinberir starfsmenn hafa dreg-
izt mjög aftur úr í launakjörum
í seinni tíð, og að launakerfi rík-
isins er algerlega úrelt orðið.
Af þessum sökum er fyrir
nokkrum árum hafinn flótti úr
opinberum störfum, og er straum-
ur starfsmanna frá hinu opin-
bera sífellt að þyngjast.
Er ekki annað sýnna en að
slík þróun muni leiða til full-
kominna vandræða, ef hún held-
ur áfram.
Tillögur Bandalags starfsmanna
ríkis og bæja í kjaramálunum
eru við það miðaðar fyrst og
fremst, að kjör opinberra starfs-
manna verði hliðstæð og hjá
öðrum sambærilegum stéttum.
Leggja samtökin til, að launa-
kerfi ríkis og bæja verði byggt
Framhald á bls. 31.
g — VIKAN 15. tbl.