Vikan - 30.05.1974, Blaðsíða 8

Friðþjófur Nansen
Friöþjófur Nansen var Norö-
maöur, fæddur aö Stóru-Frön á
Vestur-Akri hinn 10. október 1861.
Faöir hans var málafærslumaö-
ur, kunnur fyrir menntun og sám-
vizkusemi 1 öllum viöskiptum.
Strangur var hann sem heimilis-
faðir, bæöi viö sjálfan sig og aðra,
en ljúfmenni i raun og var orð á
þvi haft, hve alúðlegur og prúður
hann var I framkomu við hvern
sem I hlut átti.
Móöir Friðþjófs var dóttir Wed-
els baróns að Fornabúi. í þeirri
ætt höföu margir verið hraust-
menni og fullhugar, þeirra á með-
al herforingjar, er getið höföu sér
frægð i orustum. Sjálf var hún
kjarkmikil, dugleg húsmóðir og
fróð vel.
Friðþjófur Nansen var sjötti
maður i beinan karllegg frá Hans
Nansen, er var yfirborgarstjóri
Kaupmannahafnarborgar á ár-
unum 1658 og 1660: frægum
manni fyrir hugrekki, snarræði,
hreysti og gáfur. Bráðþroska hef-
ur Hans verið, þvi það er i frásög-
ur fært, að hann fór sextán ára að
aldri á skútu með föðurbróður
sinum norður til Hvítahafs, nam
rússnesku, er þeir höfðu vetur-
setu á Kólaskaga, fór siðan um
vorið einn sins liðs I ferö um
Rússland þvert og kom til Kaup-
mannahafnar að áliðnu haustí.
Tvitugur að aldri tók hann að sér
forustu leiðangurs, er afla skyldi
loðskinna i Petsjórahéruðunum
fyrir Danakonung, en þegar
þangað kom, bað sjálfur Rússa-
keisari hann að takast á hendur
rannsókn á strönd Hvitahafsins.
Er Hans Nansen kom heim úr
þeirri för, gekk hann I þjónustu
tslenzka verzlunarfélagsins og
varð siðan forstöðumaður þess
um áratuga skeið. Hann reit og
bók eina, nokkurskonar handbók
er fjallaði um landafræði, eðlis-
fræði og timatal, en hafði auk
þess aö geyma sjávarfallatöflur,
greindi frá misvisun sólar og
stjarna og aðferðum við mælingu
sólarhæöar. Þótti mörgum, en þó
einkum sjófarendum, bók þessi
hið mesta þarfaþing, enda kom
hún út i mörgum útgáfm. Fræg-
astur varð þó Hans Nansen fyrir
þann þátt, sem hann átti að vörn
Kaupmannahafnar, þegar Karl
Gústaf Sviakonungur fór með
strlð á hendur konungi Dana og
setti her á land á Sjálandsströnd.
Þótti öll stjórn og athöfn yfirborg-
arstjórans þá hin frækilegasta.
Þaö var og hann, sem loka lét
hliðum borgarinnar og setti við
þau vopnaða verði, er þingmenn
ætluðu að laumast á brott úr
borginni I þvi skyni, að konungur
og borgarastéttirnar kæmu ekki I
framkvæmd þeirri fyrirætlun
sinni, að hnekkja valdi aðals og
klerka þar i riki. Atti Hans Nan-
sen þvi drjúgan þátt að sigri kon-
ungs og borgarastéttanna i þeirri
sennu, er I raun réttri mátti
stjórnarbylting kallast.
Margt var þaö I skapgerö Frið-
þjófs Nansens, er benda þótti til,
að ýmislegt I fari hans væri sótt
að erfðum til þessa fræga forföð-
ur.
Þegar á æskualdri vandist
Friðþjófur við útiiþróttir, göngu-
ferðir og veiðar. Hann skaraði
skjótt fram úr flestum jafnöldum
slnum að likamlegu atgervi og
fræknleik. Einkum lagði hann
stund á skiðastökk, skiðagöngur,
skautahlaup og sund. Vann hann
mörg ágæt afrek i þeim Iþrótta-'
greinum, einkum þó skiðagöngu.
Skólanám stundaði hann og með
mestu kostgæfni og tók inntöku-
próf i Oslóarháskóla með ágætis-
einkunn. Þá tók hann og að iðka
fjallgöngur af kappi og dirfsku.
Árið 1882 sigldi Friðþjófur Nan-
sen norður i Ishaf með selveiði-
skipi er „Vikingur” nefndist. Þá
för fór hann i rannsóknaskyni, að
áeggjan R. Collets prófessors i
dýrafræði. Vikingur hreppti veð-
ur ill I för sinni. Við selveiðarnar
reyndist Nansen þaulvönum sela-
bönum slyngari, og enginn skip-
verja komst i hálfkvisti við hann i
aflraunum og iþróttum. t júni-
mánuði festist Vikingur i Isnum
og rak með honum til Grænlands
og suður með strönd þess. 1 þeim
hrakningum komst Nansen i
kynni við Isbirnina, felldi nokkra
og sýndi frábært harðfengi og
rannsóknum af kappi miklu, reit
greinar og bækur um liffræðileg
efni og hlaut viðurkenningu
þeirra, er dómbærastir voru. Er
talið vist, að honum mundi hafa
auönazt að vinna merkileg afrek
á sviði visindarannsókna, ef hug-
ur hans hefði ekki tekið að beinast
að öðrum viðfangsefnum, sem þó
að vissu leyti hljóta að teljast vis-
indalegs eðlis.
Arið 1888 vann Nansen sér
heimsfrægð fyrir það afrek, að
ganga á skiðum yfir Grænlands-
jökul þveran. 1 þeirri för voru
með honum þrir Norðmenn og
Tveir Lappar. Nansen hafði sjálf-
ur annazt allan undirbúning leið-
anbursins. 1 förinni vann Nansen
að jöklarannsóknum og uppgötv-
aði ýmsar merkar staðreyndir á
þvi sviði, er mönnum höfðu áður
verið ókunnar. Mikilsverðust var
samt för þessi fyrir sjálfan hann:
I henni hlaut hann reynslu við-
vikjandi ferðalögum um heims-
skautssvæði og öðlaðist þekkingu
um margt, er snerti fararbúnað
og tilhögun, og kom sú þekking
honum að góðum notum siðar
meir.
Friðþjófur Nansen
dirfsku i viðureign við þá. Árið
1924 reit hann bók um þessa för:
,,Á slóðum sela og bjarndýra”.
Ariö 1884 gekk Nansen á skiðum
einn sins liðs frá Björgvin til
Oslóar, keppti þar á skiðamóti og
hélt síðan aftur til Björgvinjar,
einn I för sem áður.
Um þetta leyti hafði Nansen
fengið stöðu við dýrasafn I Björg-
vin. Þar vann hann að visinda-
1893 lagði Nansen af stað til
Noröur-lshafsins i för þá, er frá
veröur sagt hér á eftir.
A meðal landkönnuða og
heimsskautafara ber Nansen
hæst. Ekki aðeins fyrir afrekin, er
hann vann á þeim vettvangi,
heldur og einkum vegna þess, að
hann var göfugmenni og mikil-
menni: garpur, er skaraði fram
úr flestum að hreysti, dirfsku,

iþróttum og öllu lik'amlegu at-
gervi, en samt gætinn vel, —
gáfumaður, búinn hæfileikum,
elju og þrautseigju visinda-
mannsins, enda tókst honum að
vinna afrek á sviði visinda, þótt
ekki helgaði hann þvi starfi nema
nokkur ár sinnar löngu og dáðriku
ævi. Og hann var hugsjónamaður
og skáld, hugsjónamaður, sem
ekki hikaði við að fórna öllu, jafn-
vel lifi 'sinu, i baráttu fyrir hug-
sjónum sinum: skáld, sem orti i
dáðum og klæddi hugsjónir sinar
og frásagnir svo fögrum ljóðræn-
um búningi, að ekki gera mörg
orðsins skáld slikt betur, þau er
snjöll eru talin. Hann var og ein-
lægur unnandi ættjarðar sinnar
og stjórnmálaskörungur, sem i
ræðu og riti barðist fremst i fylk-
ingu fyrir frelsi og sjálfstæði
þjóöar sinnar og vann löndum
sinum oftar en einu sinni ómetan-
lega heillarikt starf, er þeim reið
mest á. Er til dæmis álit manna,
að hann hafi átt mestan þátt að
þvi, hve giftusamlega tókst för
nefndar þeirrar, er Norðmenn
sendu til Ameriku 1917 I þvi skyni
að semja um matvælakaup, en
Nansen var formaður nefndar-
innar. Hefði erindi nefndarinnar
miður tekizt, er hætt við að þröngt
hefði orðið i búi Norðmanna um
skeið.
Þótt Nansen léti stjórnmál til
sin takatvar hann jafnan hafinn
yfir allar flokkadei lur, smá-
smugulegar hagsmunaskærur og
blekkingaáróður. Þvi réð hug-
sjónagöfgi hans og sannleiksást.
Þvi var og það, aö Þjóðabanda-
8 VIKAN 22. TBL.