Vikan - 30.05.1974, Blaðsíða 9

lagið leitaði til hans um forustu
alþjóðlegrar hjálparstarfsemi, er
mikill hluti Evrópuþjóða leið i viti
þjáninganna, sem sigldu i kjölfar
fyrri heimsstyrjaldar. Þar vann
Nansen starf , sem halda mun
nafni hans lengst á lofti og varð
til þess, að þúsundir manna
blessa minningu hans. Ber hann
ekki lægra I sveit friðarsinna og
mannvina en meðal landkönnuða.
Af öllum þeim góðu hæfileikum,
sem hann var gæddur, hlaut hann
ef til vill i rikustum mæli þann
hæfileika að þroska þá til hins
ýtrasta, hagnýta þá til afreka i
hverju þvi starfi, er hann hafði
með höndum og einbeita þeim
með öllu sinu mikla þreki og
viljastyrk til gagns og blessunar.
Nansen var hár maður vexti,
vel limaður, hvatur i hreyfingum,
en stilltur og gætinn i framkomu.
Hann var ljóshærður, langleitur,
svipmikill og sviphreinn. Augu
hans voru gráblá, augnaráðið
ihugult og hvasst, en þvi gat þó
brugðið til viðkvæmni og mildi,
einkum er hann ræddi við börn.
Rödd hans var djUp, sterk og
hljómmikil. Hann var og vel máli
farinn, og þegar hann hélt ræður,
var allur málflutningur hans
þrunginn alvöru og einlægri
hrifningu. A unglingsaldri var
hann fifldjarfur til afreka, en með
árum óx honum gætni og raun-
hæft mat á örðugleikum. og
manna bezt kunni hann að hag-
nýta sér reynsluna, er hann hlaut
iglimunni viðþá. íþróttum og Uti-
lifi unni hann alla ævi, og hvergi
kunni hann betur við sig en Uti i
skógum eða á háfjöllum uppi.
Nansen lézt 13. mai 1930 og var
borinn á bál á þjóðhátiðardegi
Norðmanna, 17. mai.
Framleiðangurinn
Tildrög
Arið 1884 ritaði Mohn nokkur
prófessor grein i norskt dagblað
um afdrif Jeanetteleiðan'gursins
svonefnda.
Fimm árum áður hafði Ame-
rikumaður einn, De Long að
nafni, stefnt leiðangursskipi sinu,
„Jeanette”, inn á Beringssund.
Skipið festist i isnum, rak með
honum i 22 mánuði samfleytt, unz
það brotnaði og sökk 12. jUni 1881 i
rekisnum á 77 gr 15’ norðlægrar
breiddar, eða norður af Ný-
Slberiueyjum. Nokkrir leiðang-
ursmanna, þeirra á meðal De
Long, náðu landi við Lenafljót
eftir hrakninga mikla og þrautir,
komust spölkorn inn á sléttuna,
en fórust þar Ur húngri og kulda.
En grein Mohns prófessors
fjaliaði ekki aðeins um hin ömur-
legu afdrif leiðangursmanna,
heldur og einnig um þá furðulegu
staöreynd, að ýmislegt var nU
tekið að reka Ur „Jeanette” á
suðvesturströnd Grænlands, þess
á meðal einar oliubuxur. Mohn
prófessor áleit aöeins eina skýr-
ingu koma til greina á þessari
ráögátu: að rekaldið Ur
„Jeanette” hefði borizt með Is-
jaka yfir þvert Norður-lshaf,
meðfram austurströnd Græn-
lands, suður fyrir Hvarf og til
Juiianehaab.
Þótt einkennilegt kunni að virð-
ast, réðu fyrrnefndar ollubuxur
miklu um framtið og áætlanir
Friðþjófs Nansen.
Þegar hann fór selveiðiförina
meö „Vikingi”, vaknaði með hon-
um sU þrá að fara með leiðangur
norður I höf, norður á Isauðnir
heimsskautshjarans. Marga nótt-
ina, eftir að hann kom heim, lá
hann andvaka og rifjaði upp end-
urminningarnar Ur Vikingsför
sinni. Þá heyrði hann skvamp ts-
hafsöldunnar, dult og seiðmagn-
aö, við skipssUð og skarir: elti
hvitabirni um hafishröngl og vak-
ir, eða hann sat i hásetarými
„Vlkings” og hlýddi á hrjUfa en
hreingeðja og skaptrausta sela-
bana segja frá ævintýrum sinufn
og svaðilförum á Utjöðrum hinar
þöglu, köldu auðnar. Fyrir hug-
skotssjónum hans risu tindar
borgarissins Ur myrkum hafdjUp-
um, sveipaðir nóttleysu heims-
skautssumarins. Þaðan barst
honum seiðþrungið kall hinnar
ókunnu og ókönnuðu viðáttu,
raustin, sem frá aldaööli hefur
kallaö viljasterka, harðfenga og
afrenda menn á brott frá arineld--
um og ástUðlegri vernd heimilis-
ins og öryggi byggöalifsins:
stefnt þeim um sollinn sæ til móts
við örlög sin á heljarslóö óravlðra
auðna hafs eða hjarns, en siðan
vlgt slóð þeirra gleymsku, ef þeir
biðu lægri hlut I baráttunni við
einangrun, frosthörkur, hungur,
myrkur og miskunnarleysi ts-
hafvesturins.
Og á slikum andvökunóttum
varö Nansen ljóst, að ekki mundi
hann lengi mega seið auðnanna
viðnám veita.
En andvökunæturnar seiddu
einnig aðrar sýnir fram Ur djUp-
um hUms og þagnar.
Þarna fara þrir menn um
hjarn. Þeir draga sleða og á hon-
um liggur maöur. Ekki verður
séö, hvort hann er lifandi eða
dauöur. Augu hans eru lokuð,
hungurtært andlit hans helstirðn-
að, en þó meitlað djUpum rUnum
ólýsanlegra þjáninga. Og þegar
Nansen virðir fyrir sér andlit
þeirra, sem sleöann draga, sér
hann, að þau eru aðeins endur-
tekning á svipfari mannsin, er á
sleðanum liggur... hungur...
þjáningar... vonleysi. Einn þeirra
fellur á helkaldan klakann... fell-
ur — og gerir ekki minnstu tilraun
tii að risa á fætur aftur. Félagar
hans láta sig það engu skipta, en
reika áfram eins og svefngenglar.
Eftir skamma stund fellur annar
þeirra á hjarnið, og sá eini, er
uppi stendur, reynir að draga
sleöann einn.. skjögrar áfram
nokkur spor, en hnigur siðan einn
niður, og maðurinn, sem á sleð-
anum liggur, hreyfir hvorki legg
né liö, þótt sleðinn stöðvist.
Þannig lauk Franklin-leiðangr-
inum, sem lagði af stað norðvest-
urleiðina inn á heimsskautssvæð-
in árið 1845. Þeir voru 135 saman
og fórust allir. „Þeir dóu gang-
andi,” sögðu Eskimóarnir. Eng-
lendingar sendu hvern leiðangur-
inn á eftir öðrum norður I höf, til
þess að leita þeirra, en leiðang-
ursmennirnir fundu aðeins grafir
þeirra og llk. Eskimóar sögðu, að
kona ein hefði séð mann, er sat á
isjaka og faldi andlitið I höndum
sér. Þegar konan talaði til hans,
leit hann upp, en féil siðan dauður
niöur. Sennilegt er, að þar hafi
hUn séð þann, sem lengst lifði
þeirra Frankllnsmanna.
Já, Nansen var ljóst, hvaöa
hættur og örðugleikar biðu
þeirra, sem freistuðu að kanna
auðnir Norðurhjarans. En hann
var ungur, efldur og hugdjarfur.
Auk þess hafði hann það skap, að
öröugleikar og hættur gerðu
fremur að stæla kjark hans en
telja honum hughvarf.
Nansen var góðum gáfum
gæddur, og þó hann ætti það til að
vera fifldjarfur I raun, vanmat
hann hvorki hættur né örðugleika.
En hann ofmat hvorugt að heldur.
Einmitt þess vegna ber hann hæst
ihópi landkönnuða. Karlmennska
hans og viljafesta neitaði að við-
urkenna, að til væru nokkrit- þeir
öröugleikar eða nokkrar þær
hættur, sem ekki væri hægt að
sigrast á, ef maður aöeins þekkti
hvort tveggja til hlítar og legði
ekki til átaka, fyrr en maður hefði
bUiö sig svo vel undir þau, að Ur-
slitin gætu einungis orðiö manni i
vil. En til þess varð maöur að
vita, hvað valdiö hafði ósigri ann-
arra á þessum vettvangi, hagnýta'
sér hina ömurlegu reynslu þeirra
og finna ráð til varnar. Og fyrst
og fremst varð maður að gjör-
þekkja sjálfan sig, meta mátt
Framhald á bls. 43
22. TBL. VIKAN 9