Vikan - 20.02.1992, Síða 38

TEXTI: JÓHANN GUÐNI REYNISSON / LJÓSM.: BRAGI Þ. JÓSEFSSON
PÁLL SKULASON HEIMSPEKIPROFESSOR TELUR AÐ:
BARNASKAPU
í STJÓRNMÁLU
- BIRTIST f REYNSLULEYSI OG ÞEKKINGARSKORTI VALDHAFAf
Skiptar eru skoðanir
manna um það hvernig
taka beri á almanna-
hagsmunum og hvernig skuli
með þá fara. Engum dylst þó
að grundvallarsjónarmiðin
eiga að vera þau að slíkum
málefnum skuli þjónað en ekki
að þau þjóni tiltölulega fá-
mennum hópi manna, stjórn-
málamönnum. Sífelld tog-
streita er þeirra í milli og má
oft ekki á milli sjá hvort menn
eru að tala í gamni eða alvöru,
slíkt er kappið. Stundum er
eins og um ræðukeppni sé að
ræða þar sem sigurinn ræðst
af því hve hnyttinn sá er sem
orðið hefur hverju sinni en ekki
því um hvað hann talar. Auð-
vitað getur mönnum ratast rétt
orð á munn og samlíkingar
geta í sjálfum sér verið fyndn-
ar vegna þess að þær hitta í
mark, hvort heldur sem er f
orðræðunni eða efnislega.
Því má þó ekki gleyma að
þeir sem mest ber á f þjóðlíf-
inu axla mikla ábyrgð ef þeir
fara með starf sitt eins og þeir
sem þá völdu ætluðust til. Er
það tilfellið að það geri þeir
ekki? Er það tilfellið að íslend-
ingar skipi vanþróaða þjóð í
stjórnmála- og lýðræðisefn-
um? Er það tilfellið að miklar
ákvarðanir séu teknar af van-
efnum? Hvað er að? Vikan
leitaði til Páls Skúlasonar,
heimspekiprófessors við Há-
skóla íslands, og bar undir
hann nokkrar spurningar sem
ofantaldar hugleiðingar
varðar. Páll hefur skrifað nokk-
uð af greinum um stjórnmál,
sem meðal annars hafa birst í
bókum hans, Pælingum I og II.
Aðspurður segir hann heim-
spekinga velta mikið fyrir sér
stjórnmálum og að til sé sér-
stök grein sem um þau fjalli,
stjórnmálaheimspeki. Hann
segir heimspekinga hafa velt
fyrir sér stjórnmálum frá alda-
öðli og þar hafi Platón og spor-
göngumenn hans skapað upp-
haf stjórnmálaheimspeki, svo
vitað sé með vissu að minnsta
kosti. Sérstaklega velta þessir
menn fyrir sér tilgangi ríkis,
hins opinbera, í samfélagi
manna og grundvallarhug-
sjónin er sú, nú sem fyrr, að
innleiða rökræðu i stað kapp-
ræðu á samkundum ráðandi
afla.
Páll segir stjórnmálin snúast
of mikið um valdabaráttu sem
að endingu lendi í vitleysu og í
raun sé oftar en ekki unnið
gegn þegnunum. Sjálfur hefur
hann svarað þeirri spurningu
bæði játandi og neitandi þegar
borið er upp við hann hvort
hann ætli sér sjálfur út i
stjórnmál. Hann hefur ekki
fundið neinn þann stjórnmála-
flokk sem samræmist hugsjón
hans um það til dæmis að þeir
sem sitji á þingi verði að vera í
tengslum við íslenskan veru-
leika bæði til sjávar og sveita
og þekkja þar með grundvöll
sinn, lífið og viðurværi þess í
sinni tærustu mynd. Hann
segir það stórhættulegt í raun
að þeir sem sinna stjórnmál-
um hafi margir hverjir, ef ekki
flestir, sinnt stjórnmálum og
fáu öðru. Þannig séu þeir ekki
í tengslum við þann raunveru-
leika sem þeir eiga að vera að
fást við.
Vikan lagði fáeinar spurn-
ingar varðandi stjórnmála-
menningu, lýðræði og fleira
fyrir Pál og fara svör hans við
þeim hér á eftir.
- Hvað felst í hugtakinu
stjórnmálamenning, í ör-
stuttu máli?
Það er menning sem lýtur
að siðum, hugmyndum og tjá-
skiptum á vettvangi stjórnmála
og við rekstur hins opinbera,
bæði ríkis og sveitarfélags.
- Hvernig tengist lýðræði
íslenskri stjórnmálamenn-
ingu?
Lýðræði felur það í sér að
lýðurinn, almenningur, á að
ráða því sem gert er á vegum
hins opinbera. í margar aldir
fékk íslenskur almenningur
litlu sem engu ráðið um sam-
eiginleg hagsmunamál sín og
þurfti að berjast gegn erlendu
valdi. Sagan sýnir að þjóðir
sem hafa lotið erlendu valdi
eiga í sérstökum erfiðleikum
með að stjórna sér eftir að þær
verða sjálfstæðar. Þá sundrast
þær í ólíka hagsmunahópa
eða fylkingar sem berjast um
völdin. Slík valdabarátta ógnar
lýðræðislegri þróun sem gerir
ráö fyrir að fólk ræði mál sin í
sæmilegu bróðerni og móti sér
sameiginlega stefnu með
friðsamlegum hætti. Ég held
að slík barátta einkenni einnig
íslensk stjórnmál.
- Hvar standa íslending-
ar miðað við aðrar vestræn-
ar þjóðir varðandi stjórn-
málamenningu og lýðræði
sérstaklega?
Ég held að þeir standi að
mörgu leyti veikum fótum.
Einn veikleikinn er sá að við
höldum að við stöndum svo
framarlega í þessum efnum
miðað við aðrar þjóðir. Þetta er
ranghugmynd sem er fjarska
erfitt að uppræta. Við virðumst
vera sannfærð um að stjórn-
málin og þar með talið réttar-
far, löggæsla, dómsmál,
menntamál, heilbrigðismál,
umhverfismál og svo framveg-
is séu svo háþróuö hjá okkur
að allt sé í stakasta lagi. Sann-
leikurinn er sá að þessi mál
eru flest í ólestri. Hirðuleysi,
kæruleysi og ábyrgðarleysi
setja alltof mikinn svip á rekst-
ur allra þessara mála í ís-
lensku þjóðfélagi.
Lýðræðið er sérstakt vanda-
mál og samanburður er erfið-
ur. Hér á landi eru vafalaust
hlutfallslega miklu fleiri að vas-
ast í stjórnmálum en víðast
hvar annars staðar. En ekki er
þar með sagt að raunveruleg-
ur vilji almennings fái að mót-
ast og koma fram eins og á að
gerast meðal lýðræðisþjóða.
Hér virðast stjórnvöld oft geta
hagað sér eins og almenning-
ur, sem þau eiga að þjóna, sé
höfuðandstæðingur þeirra!
Slíkt er fátítt meðal annarra
vestrænna þjóða.
- Hverjir bera ábyrgðina
á þessu ástandi?
Það er erfitt að tiltaka ná-
kvæmlega þá sem teljast
ábyrgir fyrir ástandi stjórnmál-
anna. Á vissan hátt er það
þjóðin öll. Hver einasti þegn
íslenska ríkisins ber vissa
pólitíska ábyrgð á gangi mála.
Einn sökudólg má þó draga
fram sérstaklega og það eru
íslensku stjórnmálaflokkarnir
eins og þeir leggja sig. Þeirra
aðalhlutverk á að vera að
tryggja lýðræði með því að
virkja almenning til agaðrar
umræðu um sameiginleg
hagsmunamál sín. Ég held að
þeim hafi mistekist þetta.
- Standa íslenskir stjórn-
málamenn þá höllum fæti
gagnvart erlendum stjórn-
málamönnum sem lengra
eru komnir?
Fólk stundar stjórnmál með
umræðum og ræðuhöldum
þar sem menn sveiflast á milli
kappræðunnar, sem snýst um
það að kveða andstæðing í
kútinn og sannfæra áheyrend-
ur um hvað menn séu snjallir
og klárir, og rökræðunnar,
sem snýst um það að komast
sameiginlega að rökstuddum
niðurstöðum. Ég er ekki viss
um að íslenskir stjórnmála-
menn standi mjög höllum fæti
gagnvart erlendum stjórn-
málamönnum í kappræðu. En
ég hef áhyggjur af þeim þegar
kemur að rökræðunni.
- Getur slíkt komið niður
á samningsaðstöðu íslend-
inga við erlend samninga-
borð?
- Við skynsamlega samn-
ingagerð þarf að tryggja hags-
muni allra aðila. Stundum eru
samningar knúðir fram með
frekju og látum og menn
hreykja sér jafnvel af því að
hafa leikið á mótaðilann. Þetta
er kappræðustíllinn. Hann get-
ur skilað árangri í einstaka til-
38 VIKAN 4. TBL. 1992