Vikan - 02.04.1992, Blaðsíða 19

STAMAR BARN ÞITT?
Margir foreldrar lenda
í því aö heyra ungt
barn sitt stama og
vita ekki hvernig best er aö
bregðast við. Oft getur verið
um flausturmæli aö ræða þar
sem barnið talar hratt, ber
ýmis hljóð illa fram eða sleppir
þeim alveg og setningarnar
brenglast. Stami og flaustur-
mæli er oft ruglað saman og
því er mikilvægt að leitað sé til
talkennara til að fá rétta grein-
ingu á vanda barnsins. Ekki er
siður mikilvægt fyrir foreldra
að fá rétta ráðgjöf og ráðlegg-
ingar. Þar er talkennarinn eða
talmeinafræðingurinn sá aðili
sem leita ber til. Afar mikilvægt
er að barnið komist sem fyrst
til talkennara og hljóti þá með-
ferð sem er nauðsynleg.
Til að bregðast rétt við
vandanum þarf að þekkja
hann og því ákvað Vikan að
kynna lesendum sínum þaö
helsta um stam, án þess þó að
ætla sér að gera það á tæm-
andi hátt. Við skulum byrja á
því að velta fyrir okkur hvort
hægt er að skilgreina stam.
Ekki er til nein almennt
viðurkennd skilgreinihg á
stami, einungis misgóðar lýs-
ingar á einkennum þess. Sum-
ir láta sér nægja að skilgreina
stam sem truflanir í hrynjandi
talsins á meðan aðrir leita
flóknari skýringa. Algengt er
að fólk rugli saman flaustur-
mæli og stami og ber að var-
ast það. Einnig er rétt að hafa
i huga að eðlilegt er að barni,
sem er að læra að tala, vefjist
tunga um tönn. Barnið virðist
oft hugsa mun hraðar en það
talar og á það til að endurtaka
hluta úr orðum eða heil orð í
upphafi setningar. Þetta er full-
komlega eölilegt og á ekkert
skylt við stam.
STAM Á
BYRJUNARSTIGI
Eftirfarandi atriði má hafa til
hliðsjónar við greiningu á
stami á byrjunarstigi:
• Stam eykst og á sér stað
hvort sem barninu er mikið
niðri fyrir eða ekki.
• Barnið endurtekur oftar
hljóð og orðhluta fremur en
heil orð og setningar.
• Hljóð lengjast og endur-
tekningar gera barninu æ
erfiðara fyrir.
• Stamið hefur áhrif á öndun-
ina sem verður ójöfn.
• Barnið verður hrætt við að
tala.
YTRI OG INNRI
EINKENNI STAMS
Ytri einkenni stams eru þau
sem við heyrum og sjáum en
innri einkenni, sem ekki eru
merkjanleg á sama hátt, eru
ekki síður mikilvæg. Innri ein-
kennin eru sá hluti vandans
sem örðugast er að eiga við.
Hann lýsir sér meðal annars í
ótta við að tala, litlu sjálfs-
trausti, sektarkennd og erfið-
leikum í samskiptum.
STAM ALGENGARA
HJÁ DRENGJUM
Stam hefst yfirleitt hjá börnum
á aldrinum þriggja til sjö ára. í
flestum tilfellum eldist stamið
af þeim en talið er að um 0,7
prósent fullorðinna stami eða
um það bil 1000 Islendingar.
Stam er 3-4 sinnum algeng-
ara hjá drengjum en stúlkum.
FORDÓMAR
Ekki er Ijóst hvað veldur stami
en líklegt er talið að fleiri en
ein ástæða geti haft afgerandi
áhrif. Ýmsir fordómar eru ríkj-
andi gagnvart stami og má (
flestum tilfellum rekja orsakirn-
ar til þekkingarskorts. Sem
dæmi má nefna þann út-
breidda misskilning að stam
sé smitandi en það á sér enga
stoð í raunveruleikanum. Það
stamar enginn af því einu að
umgangast einhvern sem það
gerir. Að kitlur eða kíghósti
valdi stami á heldur ekki við
nein rök að styðjast.
HVAÐ VELDUR?
Ef barnið hefur orðið fyrir
skelfilegri reynslu eða afger-
andi breytingar orðið á um-
hverfi þess getur slíkt í sum-
um tilfellum valdið stami. Það
er þó langt í frá eins algengt
og sumir virðast halda. Byrji
barn að stama strax eftir alvar-
legt áfall er þó litill vafi á að
stamið sé afleiðing áfallsins.
VIÐBRÖGÐ
Það er mikilvægt að viðbrögð
foreldra við stami barns ein-
kennist af skynsemi og ótta-
leysi. Ýmislegt bendir til þess
að óttinn við viðbrögð annarra
auki stam barnsins öðru frem-
ur og visast þá til þess sem
áður er sagt um innri einkenni
stams.
ÞRÓUN STAMS
í flestum tilfellum dregur úr
stami með aldrinum og stund-
um hverfur það alveg. í þeim
tilfellum þar sem stamið er við-
varandi breytist það meö aldr-
inum og verður æ stærra
vandamál og um leið meðvit-
aðra.
Bandarískur vísindamaöur
hefur greint þróun stams í
fjögur stig. Skiptinguna byggir
hann á því hvernig hver og
einn skynjar eigið stam. Stig-
skiptingin er eftirfarandi:
1. stig. Meðalaldur 2-6 ára:
Erfiðleikarnir eru mismiklir og
stundum stamar barnið alls
ekki. Stamið er oftast endur-
tekning á heilum orðum. Barn-
ið stamar oftast á fyrsta orðinu
í setningunni. Barnið stamar
mest á smáorðum, svo sem
fornöfnum, samtengingum og
forsetningum. Barnið finnur
mjög lítið eða alls ekkert fyrir
staminu og er óhrætt við aö
tala.
2. stig. Algengast í fyrstu
bekkjum grunnskóla en er til
frá 4 ára aldri til fullorðins-
ára: Nú er stamið ekki lengur
eins óreglulegt og áður heldur
er tilhneigingin alltaf til staðar.
Barnið stamar oftast á mikil-
vægustu orðunum í setning-
unni, nafnorðum, sögnum, lýs-
ingarorðum og atviksorðum.
Stamið byrjar og eykst þegar
barnið talar hratt og ákaft.
Barnið veit af talgallanum: „Ég
stama stundum." Þrátt fyrir
það veldur það barninu litlum
eða engum óþægindum og
það talar óhikað við allar að-
stæður.
3. stig. Frá 8 ára aldri til full-
orðinsára: Vissar aðstæður
geta valdið því að þeir sem
stama eiga erfiðara með að
tala en ella. Viss hljóð og orð
eru erfiðari en önnur. Sá sem
stamar er nú farinn að sneiða
hjá erfiðum orðum og hljóðum
með því að umorða, einkum
þegar truflun veröur á tali.
Þrátt fyrir þetta ber lítið á ótta
við að tala eða sérstakri til-
hneigingu til að koma sér hjá
því.
4. stig. Unglingar og full-
orðnir: Greinilegt breyting á
staminu. Ótti við viss orð, hljóð
og aðstæður. Sá sem stamar
notar önnur orð sömu merk-
ingar eða breytir heilum setn-
ingum til þess að komast hjá
að segja orðin sem hann
óttast. Reynt er vísvitandi að
forðast erfiðar aðstæður. (Um
stam skólabarna. Larsson,
Svanholm.)
ELDIST AF FLESTUM
Fjögur af hverjum fimm
börnum, sem stama, hætta
því þegar þau eldast. Það er
nauösynlegt að barni, sem
stamar, sé vísað til talkennara
sem getur metið vanda barns-
ins og veitt foreldrum mikil-
væga ráðgjöf. Með því móti er
hægt að koma í veg fyrir
óæskilega þróun og ótta.
MEÐFERÐ
Þegar um er að ræða ung börn
fer meðferð fyrst og fremst
fram með ráðgjöf og upplýs-
ingamiðlun til hlutaðeigandi
aðila. Talkennarar eru þeir
sem eðlilegt er að fái barnið til
meðferðar og greiningar. Sjálf-
styrking er stamandi barni
mikilvæg svo óttinn við að tala
verði ekki allsráðandi. Koma
þarf í veg fyrir að barnið
skammist sín fyrir stamið og
forðist þar með ákveðin orð og
aðstæður. Þegar þessi grunn-
ur hefur verið lagður er hægt
að reyna að hjálpa barninu til
að breyta staminu með því að
gera það léttara og mýkra og
laust við spennu. Þannig getur
stamið minnkað og horfið með
tímanum. Markmið meðferð-
arinnar er þó ekki eingöngu að
lækna stamið heldur að hjálpa
barninu svo því líði betur og
þori að tala þrátt fyrir stamið.
HVERT SKAL LEITA?
Á Heyrnar- og talmeinastöð
íslands, Háaleitisbraut 1, 105
Reykjavík, starfa talmeina-
fræðingar sem veita ráðgjöf og
upplýsingar auk þess sem þeir
hafa skrá yfir starfandi tal-
kennara/talmeinafræðinga
sem leita má til um meðferð.
Síminn þar er 91-83855. □
Heimildir: Um stam skólabarna eftir
Lennart Larsson og Karin Svanholm í
þýöingu íslenskra talkennara.
7. TBL.1992 VIKAN 19
GUÐNÝ P. MAGNÚSDÓTTIR SKRIFAR