Vikan - 09.02.1993, Blaðsíða 41

nafnhátt og komist hún ( lýs-
ingarhátt nútíðar getur hún
bætt við sig stöfunum ndi til
viðbótar. Dæmi um sagnir í
nafnhætti: koma, fara, skrifa,
hlaupa, kaupa, spyrja. í lýs-
ingarhætti nútíðar: komandi,
farandi, skrifandi, hlaupandi,
kaupandi, spyrjandi. Jæja.
Þar sem sögn í boðhætti er
eiginlega nakin tekur hún
stundum, satt að segja oftast
nær, meðfylgjandi persónufor-
nafn og notar það til að skýla
nektinni. Þannig verður kom
þú að komdu, far þú að farðu,
skrifa þú að skrifaðu, hlaup þú
að hlauptu, kaup þú að
kauptu og spyr þú að spyrðu.
Þessi dulbúningur sagn-
orða sem lenda í boðhætti
ruglar marga málnotendur svo
í ríminu aö þeir komast í
hreinustu ógöngur og eru
kannski lentir í fleirtölu og þá-
tíð áður en þeir vita af, þótt
þeir séu að tala við eina
manneskju í nútíð; segja þess
vegna „keyptu og spurðu" (
staðinn fyrir „kauptu og
spyrðu".
Það er eðlilegt að segja um
duglega sjómenn: „Fast þeir
sóttu sjóinn" (fleirtölumynd í
þátíð) en það er óeðlilegt að
segja „Farðu nú og sóttu inni-
skóna rnína". Betra er að
segja „Farðu og sæktu (sæk
þú) inniskóna mína“. Flægt er
að tala um konur sem keyptu
föt á útsölu og spurðu ekki um
verðið fyrr en þær borguðu.
Það er eðlileg notkun á orð-
unum keyptu og spurðu.
Mörgum útlendingum finnst
íslenskan vera hálfgert tikt-
úrumál enda hafa íslensku-
kennarar um allt land kennt
nemendum sínum að segja
„Þig vantar og mig langar" í
staðinn fyrir „Þér vantar og
mér langar" áratugurri saman.
Síðara dæmið ber vott um
svokallaða þágufallssýki en
henni hefur að mestu verið út-
rýmt, líkt og berklunum. Þó
ekki alveg. „Mig langar
sjálfri..." hef ég heyrt þokka-
lega menntaða konu segja í
útvarpið en auðvitað átti hún
að segja „Mig langar sjálfa...“
Bæði orðin eiga að standa (
þolfalli.
En þetta er nú ekkert. Ein-
hver lífseigasta bakterían í
þágufallssýkingunni er orðið
gærkvöldi. Þetta er sakleysis-
leg baktería en viðsjárverð
engu að síður. íslenskan er
nú einu sinni þannig tungumál
að tímahugtök geta bæði ver-
ið í þolfalli og þágufalli. Það er
eðlilegt að tala um að eitthvað
hafi gerst í síðasta mánuði og
á síðasta ári. Þessi tvö hugtök
standa bæði í þágufalli. En
þegar nær dregur ( tímanum
tekur þolfallið við af þágufall-
inu. Þá er til dæmis eðlilegt
að segja að eitthvað hafi gerst
( gærmorgun, gærdag, fyrra-
dag og fyrrakvöld. En svo
kemur orðið gærkvöldi allt í
einu eins og skrattinn úr
sauðarleggnum. í gærkvöldi
stendur í þágufalli. Það beyg-
ist þannig: gærkvöld, um gær-
kvöld, frá gærkvöldi, til gær-
kvölds. Ef talað er um að eitt-
hvað hafi gerst í gærkvöldi
ætti fólk alveg eins að geta
talað um að eitthvað hafi
gerst í gærmorgni, gærdegi,
fyrradegi og fyrrakvöldi. Allt í
þágufalli.
Svona getur nú íslenskan
leikið marga grátt - og svo
eru menn að tala um að okkur
stafi hætta af erlendum áhrif-
um. a
**ig hn^n, -
8ar sjálfii
GÆRKVÖLDI
Hl

hún er ósköp geðug
*<*»•»>
uíl SKVJLVm
M\Ð
SuW®