Vikan - 26.08.1993, Blaðsíða 20

▲ Mál-
verkið
sem
Kjarval
málaði af
Hersteini
og gaf
honum
eftir
viðtalið
við hann.
þriðjungur allra húsa þar í borg -
hafi verið eyðilögð. Uppbygging
var ekki hafin þegar við vorum
þarna og heil hverfi því múr-
steinshrúgur einar og sums stað-
ar mátti finna nálykt þegar heitt
var í veðri. í rauninni átti maður
erfitt með að skilja að nokkur
maður hefði getað haldið lífi og
fullu viti f þeim djöfulgangi sem
gekk yfir Þýskaland í lokin.
Þegar ég rifja þetta upp núna
minnir það mig á atvik sem gerð-
ist á árunum 1963-66 þegar ég
starfaði hjá Upplýsingaþjónustu
Bandaríkjanna í Reykjavík. Þar
starfaði þá einnig þýsk kona sem
gift var Svavari Hermannssyni
verkfræðingi, frænda mínum. Hún
sagði eftir áramótin 1965 að hún
þyldi ekki hvernig íslendingar
kveddu gamla árið og fögnuðu því
nýja. Þegar hún var spurð um á-
stæðuna sagði hún að það minnti
hana allt of mikið á síðustu daga
styrjaldarinnar en hún var búsett í
Berlín og þau Svavar, sem var við
nám og störf í Þýskalandi öll
stríðsárin, giftust þar í borg
snemma í apríl 1945. Ekki er ólík-
legt að ungu hjónin hafi gert ráð
fyrir að hjónabandið yrði ekki
langt, þau færust bæði í hamför-
um síðustu vikna styrjaldarinnar.
Þetta var nú útúrdúr og best
að halda áfram með ferðasög-
una. Það má nærri geta að þegar
við tróðum okkur sex í Hudsoninn
með allan okkar farangur þá seig
það talsvert í. Áfram var þó hald-
ið og ekið til Herford þar sem
breska herstjórnin hafði aðal-
stöðvar. Wleðan við vorum þar
gerðist það meðal annars að
Thorolf ákvað að gefa þýskri
þjónustustúlku í hótelinu þar sem
við bjuggum af sfnum hluta nestis
þess sem Rauði kross Danmerk-
ur hafði veitt okkur af rausn en
þar sem við gistum hvarvetna á
vegum herja Breta og Banda-
ríkjamanna og vorum auk þess í
fæði hjá þeim höfðum við ekki
þörf fyrir neinn aukabita. Stúlkan
var mjög fegin að fá þessa ómet-
anlegu gjöf á þessum tíma, þegar
margir áttu ekki málungi matar,
og spurði Thorolf hvað hann vildi
fá í staðinn. Hann afþakkað alla
greiðslu og kvað þetta ekki gjald-
miðil heldur aðeins vinsamlega
gjöf. Hún varð mjög undrandi, átti
víst von á öðru svari.
Dvölin í Herford var fróðleg á
margan hátt. Ungum foringja í
breska flughernum var falið að
vera okkur innanhandar um
hvaðeina sem við vildum gera
eða sjá. Hann hafði til umráða
Volkswagen og fór hann með
okkur á marga staði sem hann
taldi forvitnilega. Mér fannst eink-
um fróðlegt þegar hann fór með
okkur út í hinn sögufræga Tevto-
borgarskóg. Þar gerðist það árið
9 e. Kr. að Arminius, leiðtogi
Germana, ginnti Varus hershöfð-
ingja Rómverja ásamt 27.000
manna her inn f þröngan dal,
réðst á þá þar og stráfelldi. Sagt
er að Ágústus keisari hafi æpt í
bræði þegar honum bárust þessi
ótíðindi: „Skilaðu mér aftur her-
skörungum mínum, Varus!“ í
skóginum stendur risastórt minn-
ismerki til heiðurs Arminiusi.
AMERÍSKAR SÍGARETTUR
Þarna skiptist hópurinn um tíma
þvf að Lúðvig og kona hans urðu
eftir ásamt bílnum sem þarfnaðist
einhverrar athugunar. Við Jón,
Thorolf og Gunnar fórum hins
vegar á járnbrautarstöðina til
þess að taka lest til Frankfurt.
Óðagotið var hins vegar svo mik-
ið á okkur að við fórum ekki í lest
á vegum hersins heldur í þýska
farþegalest. Við lentum f klefa
sem var troðfullur af Þjóðverjum
sem reyktu einhvern óþverra svo
að við ætluðum að kafna af ólykt-
inni. Var þá ekki annað ráð
vænna en að taka upp amerískar
sígarettur sem við höfðum nóg af
og þannig sáum við mönnum fyrir
tóbaki alla leiðina og stórbættum
loftið í klefanum.
Við hittum Lúðvig og konu
hans aftur f Frankfurt því að hon-
um hafði verið fenginn breskur
hermaður sem ekill og síðan
héldum við áfram öll sex til Núrn-
berg. Þar stóðu þá einmitt yfir
stríðsglæparéttarhöldin yfir for-
kólfum nasista. Við vorum að
vísu ekki nema tvo eða þrjá daga
í þessari fornu borg en vörðum
tímanum vel, vorum löngum í
réttarsal og ræddum við blaða-
menn sem höfðu verið þarna
undanfarnar vikur.
Aðalbækistöð blaðamanna
þarna var kastali sem blýanta-
framleiðandinn Faber hafði látið
reisa á sínum tíma og bjuggu
sumir f kastalanum en við vorum
í einu af mörgum húsum á lóð-
inni. í kastalanum sjálfum var
meðal annars mikill veitingasalur
og að sjálfsögðu fórum við þang-
að til að fá okkur einhverja hress-
ingu. Þar hitti Lúðvig ýmsa kunna
danska blaðamenn sem hann
hafði hitt á fyrri ferð sinni um
meginlandið og bauð hann þeim
að setjast við borðið hjá okkur.
Síðan kallaði hann á þjóninn og
pantaði konfaksflösku en sá góði
maður sagði að konfak væri að-
eins hægt að fá afgreitt f glösum.
Lúðvig var ekki af baki dottinn og
bað þjóninn þá að hella innihaldi
flöskunnar í glös og færa okkur.
Þegar dvölinni lauk f Nurnberg
héldum við til Berchtesgaden og
keyrðum upp að sumarhöll Hitlers
eða rústum hennar og litum yfir
landið. Þaðan var svo ekið til
Tékkóslóvakíu því að Lúðvig
þurfti að fara til Prag og hyggja
að (slendingum þar. Það var
strax greinilegt þegar inn í
Tékkóslóvakíu var komið að þar
var allt heldur búsældarlegra þótt
landið hefði lengi verið undir
stjórn nasista. Að vfsu lærðum
við ekki neitt í máli landsmanna
annað en að „smér Praha" tákn-
aði „til Prag“ og þegar inn f þá
borg var komið áttuðum við okkur
fljótt á því að „Kavarna" táknaði
kaffihús og „Vinarna" vfnveitinga-
hús. Við vorum ekki lengi að
auka orði í tékkneskuna og köll-
uðum rakarastofu „rakarna".
Þarna vorum við f þrjá daga f
hóteli nærri miðborginni, þar sem
skammt var til Hradcany, hinnar
gömlu háborgar Prag. Mikill fjöldi
rússneskra hermanna bjó á sama
hóteli og var það segin saga að ef
við opnuðum dyr á herbergjum
okkar opnuðust samstundis
nokkrar við ganginn og hermenn
gáðu hverjir væru á ferð þar. Ann-
að var líka einkennandi fyrir dvöl
okkar þarna og það var sá mikli
fjöldi vörubíla og jafnvel fólksbíla
sem fór um hlaðnir húsgögnum.
Var okkur sagt að þar væru Rúss-
ar að halda heim með herfang.
Frá Prag héldum við síðan til
Austurríkis og léttum ekki förinni
fyrr en í Linz sem stendur á bökk-
um Dónár, skammt frá mörkum
hernámssvæða Bandaríkjamanna
og Rússa. Jón, Lúðvig og eigin-
kona hans höfðu mikinn áhuga á
að fara til Vínarborgar og fengu far
með herbíl frá mörkunum en við
hinir urðum eftir til að reyna að út-
vega nýja hjólbarða á bílinn því að
þeir voru bókstaflega „á síðasta
snúningi". Til marks um það var að
þegar við vorum einu sinni staddir í
verkstæði eftir viðgerð á hjólbarða
og vorum að hleypa lofti í hann á
ný sprakk einfaldlega á honum aft-
ur. Líklega var þrýstingurinn ekki
réttur hjá okkur. Á leiðinni til Linz
sprakk síðan hjá okkur um hánótt
en þá var hjálpin nærri. Þegar við
ætluðum að fara að gera við komu
nokkrir bændur og tóku verkið að
sér fyrir okkur. Við gáfum þeim síg-
arettupakka að launum og
blessuðu þeir okkur hástöfum fyrir.
í Þýskalandi var pakki af Lucky
Strike þá metinn á 600 ríkismörk
en eflaust hefði fengist meira fyrir
hann hjáTékkum.
í Linz fengum við inni hjá am-
eríska hernum í gömlu klaustri og
voru þar tveir liðþjálfar hótelstjór-
ar. Við ræddum við þá um vand-
ræði okkar í sambandi við hjól-
barða og sögðu þeir að vandalítið
væri að ráða fram úr þessu.
Skildist okkur að þeir stjórnuðu
að nokkru svarta markaðnum á
þessu sviði þar um slóðir og
fengum við hjólbarða hjá þeim
fyrir sáralítið verð enda voru sjóð-
ir okkar ekki gildir. Þegar Lúðvig
og föruneyti hans kom aftur til
Linz var haldið heim á leið og far-
ið varlega til að misbjóða ekki
bílnum. Var ekið sem leið lá til
Hamborgar og jeppinn dreginn
þaðan til Danmerkur. Við flugum
síðan heim frá Kauþmannahöfn.“
- Rákust þið á einhverja ís-
lendinga á þessu ferðalagi?
„Já, við hittum meðal annars
söngvarana Einar Kristjánsson
og Sigurð Skagfield í Hamborg
en Lúðvig hafði samband við
miklu fleiri sem hann hafði verið
beðinn um að leita uppi. Bauð
hann þeim ýmsa aðstoð þótt ekki
væru tök á að bjóða þeim far á-
leiðis heim. Lúðvig gat hins vegar
greitt götu þeirra sem starfsmað-
ur Rauða krossins og var það
mikilvægt fyrir marga sem stóðu
uppi slyppir og snauðir og sáu
þess engin ráð að komast heim til
íslands án aðstoðar."
IDNVELDIN FIMM
- Þú sagðir mér að þú hefðir
starfað hjá Vísi frá 1936 til 1963
eða alls í tuttugu og sjö ár. Var
langur aðdragandi að brottför
þinni þaðan?
„Já, það má segja það. Los
komst á samheldni eigenda Vísis
upp úr 1953. Blaðið hafði verið f
eigu hlutafélags síðan 1936 og
svo var komið um þessar mundir
að Björn Ólafsson stórkaupmaður
var stærsti hluthafinn en annar
var Kristján Guðlaugsson, aðalrit-
stjóri Vísis. Ég átti tíu prósent af
hlutafénu sem var níu þúsund
20 VIKAN 17. TBL. 1993