Vikan - 26.08.1993, Blaðsíða 48

.. STÖÐUGUR
HOFUÐVERKUR
Höfuðverkur getur verið
af ýmsu tagi og átt sér
ýmsar ástæður, allt
frá miklu álagi til vandamála í
kynlífinu. Þó að höfuðverkur
sé oftast hættulaus getur
hann verið viðvörunarmerki
frá líkamanum, vísbending
um að eitthvað sé á seyði
sem vert er að athuga. Til
dæmis getur skyndilegur, sár
verkur bent til slagæöavíkk-
unar, alvarlegs skaða eftir
slys eða jafnvel heilaæxlis.
Meinlausari vandamál eins
og taugaspenna eða þrálát
ennisholubólga geta valdið
stöðugum, daufum höfuðverki
og þessi mein þarfnast líka
meðferðar. Það er erfitt að
átta sig á því hvenær höfuö-
verkur er alvarlegur og
hvenær ekki.
SPENNUHÖFUDVERKUR
Algengastur er höfuðverkur
sem stafar af spennuálagi og
þess háttar höfuðverkur er
sjaldnast beinlínis hættulegur.
Hann kemur til af því að
vöðvarnir í höföinu spennast
upp og þá verkjar í þá. Þetta
er oftast viðbragð viö andlegu
eða líkamlegu álagi. Þegar
vöövarnir spennast þrýsta
þeir oft á taugaendana í öllu
höfuðleðrinu og það orsakar
veikan verk sem leggst yfir allt
höfuðið eins og of þröngur
hattur. Af einhverjum óþekkt-
um ástæðum hafa konur frek-
ar tilhneigingu til aö fá þess
háttar höfuðverk en karlmenn.
Spennuhöfuðverkur getur
orsakast af ákveðnum grein-
um íþróttaiðkunar. Sumar
hreyfingar eins og til dæmis í
bringusundi eða hjólreiðum
valda miklu álagi á háls-
vöðvana. Á sama hátt getur
fólk fengið krampa eða verki í
vöðva af því að sitja lengi í
sömu stellingu eða skoröa
símtól milli eyra og axlar og
þá fá margir höfuðverk. Loks
má nefna að bæöi of mikill og
of lítill svefn getur valdið álagi
og stirðum vöðvum.
Ef þú finnur aðeins endrum
og eins fyrir þess háttar höf-
uðverk er yfirleitt nóg að taka
venjulegar verkjatöflur sem
fást án lyfseöils. Ef spennu-
höfuðverkur er þrálátur - það
er aö segja ef hann gerir vart
við sig oftar en tvisvar í viku -
þarf líklega sterkari lyf og jafn-
vel vöðvaslakandi lyf, auk
þess sem mælt er með
breyttu mataræði og slök-
unaræfingum.
Þessi verkjalyf, hvort sem
þau eru keypt út á lyfseðil eða
ekki, eru meinlaus meðan
neyslu þeirra er stillt í hóf en
séu þau notuð í of miklum
mæli kann að eiga sér stað
bakslag. Margir læknar hafa
bent á að ofneysla lyfja hafi
bein áhrif á innbyggða sárs-
aukavörn líkamans. Þetta lýsir
sér í því aö þegar áhrif lyfsins
hverfa kemur sársaukinn aftur
en nú verri en fyrr. Auk þessa
geta mörg algeng verkjalyf
valdið magakveisu og hafa
slæm áhrif á magasár.
Vöðvaslakandi lyf valda oft
sljóleika og syfju.
Nú hafa læknar í Kaliforníu
hannað nýja aöferð til að
stilla höfuðverk, svokallaðan
„klakakodda". Þetta er skeifu-
laga púði sem er fylltur af
frystu hlaupi og þegar hann
er settur um hálsinn hefur
frosið efnið þau áhrif að æðar
dragast saman og vöðvar
slakna. Sjötíu og átta af
hundraði þeirra sem koddinn
var prófaöur á sögðu að sárs-
aukinn hefði minnkað stór-
lega. Þetta virðist því árang-
ursrík aðferð við aö lina
spennuhöfuðverk.
MÍGRENI
Mígreni lýsir sér þannig að
annar helmingurinn af höfðinu
er undirlagður af taktföstum
sársauka. Oft er talað um
æðahöfuðverk í þessu sam-
bandi þar sem sársaukinn
stafar af því að æöarnar í
höfðinu, heilanum, andlitinu
og hálsinum víkka út og drag-
ast saman á vfxl. („klassísku“
mígrenikasti geta sjóntruflanir
og ógleði verið undanfari
verkjarins en „venjulegu"
mígrenikasti fylgir ekkert slíkt.
Algeng gerö sjóntruflana er
einhvers konar „ára“ af blikk-
andi og björtum Ijósum.
Mígreniköst geta staðið allt frá
nokkrum tímum upp í nokkra
daga og þau valda miklum ó-
þægindum og skertri starfs-
getu.
Rannsóknir sýna að ef báð-
ir foreldrar hafa þjáðst af
mígreni eru 75 prósent líkur á
því að afkvæmi þeirra geri
það líka en þessi tala lækkar
niður í 50 prósent ef aöeins er
um annað foreldranna að
ræða og líkt og spennuhöfuð-
verkurinn leggst mígreni eink-
um á konur.
Að mati lækna er ástæöa
mígrenis einkum óstöðugleiki
í mikilvægum efnatengjum
heilans, til dæmis serotonin
en það sér um að flytja upp-
lýsingar milli fruma miötauga-
kerfisins. Þegar styrkleiki
þessara efna er sveiflukennd-
ur getur það komið af stað
keðjuverkun. Æðarnar, sem
flytja blóð til heilans, dragast
saman (þetta minnkar blóð-
flæðið til heilans og getur
valdið sjóntruflunum) og
nokkru síðar fara æöarnar í
andlitinu, höfðinu og hálsinum
að þenjast út. Þetta veldur
þeim taktfasta sársauka sem
mígrenisjúklingar kannast svo
vel við.
Hvaö er það sem kemur
keðjuverkuninni af stað? Það
getur verið bæði eitt og ann-
að. Sumar fæðutegundir eins
og gamall ostur, rauðvín og
súkkulaði virðast spila þarna
inn í þó að læknar séu alls
ekki vissir um á hvern hátt
það gerist.
Hormónasveiflur eiga lík-
lega mikinn hlut að máli. Ýms-
ar rannsóknir hafa sýnt fram á
að konum er hættara við að fá
mfgreni í kringum blæðingar,
þegar magn ýmissa hormóna
á borð við prógesterón snar-
minnkar. Hins vegar hafa
fæstar konur áhyggjur af
mfgreni á meðgöngutíma
þegar prógesterónmagn er f
hámarki og oftast hverfur
mígreni hjá konum eftir tíða-
hvörf.
Til eru ýmsar aðferðir til að
bregðast við mígreni, allt frá