Vikan - 12.07.1973, Side 42

stigvélunum. Mannsins sem ég
bjó me& á litla býlinu okkar. . . og
stundum sakna ég sjómannsins,
berfætta sjómannsins i lörfunum.
Sjómannsins, sem barðist með
mér fyrir lifi barnanna okkar.
Var einhver að tala um hug-
rekki? Nú þarfnast ég hugrekkis
til þess að aðlaga mig nýjum að-
stæðum. Stundum efast ég um að
ég hafi það til að bera.
Bg efast um að nokkur trúi
mér, en það kemur fyrir að ég
óski mér þess að vera aftur komin
á flekann til þess að finna aftur þá
eindrægni sem þar rikti”.
ELÍAS MAR
Framhald af bls. 18.
talar og skrifar rétt eða fer með
ambögu.
Fjölmargt i töluðu og rituðu
máli lýtur fyrst og fremst lögmál-
um smekks, en ekki einhverra
þekkingaratriða einvörðungu. A
þetta veröur aldrei lögð of rik
áherzla. Og hlutverk Islenzku -
kennara er að minu viti fyrst og
fremst það að glæða málsmekk
nemenda sinna, beinlinis sýna
þeim með margbreytilegum og
óteljandi dæmum hvernig beiting
islenzkunnar skiptir meginmáli.
um gildi hennar sem tjáningar-
forms; siðan má stafsetning
skipa annan sess, þótt mikilvæg
sé. Greinarmerkjanotkun getur i
þessu tilviki verið nærtækara
atriðí en karp um það, hvort
skrifa skuli y og z, svo dæmi sé
nefnt. Kommusetningin, eins og
hún er i dag samkv. lögunum, er
aö minum dómi óhæf, i senn
flókin i framkvæmd og klúðursleg
i áferð, enda setningafræöin sem
slik eitthvert leiðinlegasta atriði
islenzkunáms að dómi langflestra
nemenda og mætti að skaðlausu
takmarka mjög kennslu á henni i
unglingaskólum. Með glæddum
smekk og tilfinningu fyrir eðli
ritaðs máls, takmörkum þess og
fjölbreytni i senn, má að likindum
fá t.d. meginþorra ails skólafólks
til aö tileinka sér þá hóflegu not-
kun kommu og annarra greinar-
merkja sem geri það alltént
sendibréfsfært — og fært um aö
sjó&a saman skammlausar
nöldursgreinar i dagblööin. bá er
strax mikið fengið.
Þaö er kunnara en frá þurfi að
segja, að einstöku rithöfundar
viöhafa aðra stafsetningu og
greinarmerkja-*. en lögboöin er,
og mun Halldór Laxness vera þar
hvað þekktast og áhrifarlkast
dæmi. En rétt er að taka fram, að
sérstæð beiting Halldórs og
annarra höfunda á tungunni
stafar hvorki af linkind né eftir-
látssemi við sjálfan sig, og
þaðanafsiöur af slóðaskap eða
vanþekkingu. Orsökin er einmitt
hið gagnstæöa. Og engum er ráð-
legt að tileinka sér slika sérvizku
án þess að vita til fulls hvaö hann
er að gera. Víðtæk kunnátta á
sögu tungunrtar og bókmenntum
þarf að liggja til grundvallar,
áður en menn geta leyft sér að
gera tilraunir með máliö eða
vikja út af vörðuðum vegi þess;
það sem meira er: menn verða að
kunna að forðast aðrar þjóð-
tungur rétt, til þess að útkoman
verði ekki i skötuliki.
Einatt er að þvi vikið að tungu-
mál standi ekki i staö og beinlinis
geti það ekki; slikt sé heldur ekki
æskilegt. Satt er það. Sum tungu-
mál hafa svo rækilega forðazt að
standa i stað, aö þau eru með öllu
glötuö fyrir löngu. Dæmin eru
nóttinni svarlari úr sögu margra
þjóða, jafnvel flestra. Ekki æski
ég þess fyrir hönd islenzkunnar,
að við rösum um ráð fram i þvi
efni aö bylta um móðurmálinu.
Ég fæ ekki séð aö viö fengjum i
aðra hönd neitt sem akkur væri i
fyrir menningu okkar, þjóðernis-
tilfinningu, söguskilning eða heil-
brigöan metnað. Ætli stafsetn-
ingarhringl I þágu „einföldunar”,
grundvallað og miðað við
þekkingarskort, daufingjahátt og
vangetu, en til þess gert að
þóknast þeim sem latastir eru við
að vanda málfar sitt og miður
færir um að hugsa rökrétt, sé ekki
þaö sem islenzk menning sizt af
öllu þarfnast um þessar mundir.
Nýyrði eru góöra gjalda verö,
einkum ef þau takást vel, og þau
eru beinlinis nauðsyn i fjölmörg-
um tilvikum þar sem islenzk
tunga hefur enn ekki numið svo
land sem skyldi (I tæknimáli,
heimspeki- og iþróttamáli t.d.),
og jafnvel einstök tökuorð úr
erlendum málum geta verið rétt-
lætanleg ef þau eru sveigð undir
aga islenzks máls og falla vel að
lögum þess.
Spurt er hvort menn séu
hlynntir þvi eða mótfallnir að rita
y og z. Hvað mig snertir vil ég
svara þvi til, að ég vil eindregið
halda - þeim rithætti sem verið
hefur varöandi þá bókstafi báða,
en ef visir menn telja einhverja
þjóðarnauðsyn að varpa öðrum
hvorum þeirra fyrir róða, þá held
ég að siður væri eftirsjón að
zetunni. Hitt finnst mér skJpta
minna máli hvort menn skrifa t.d.
söngur eða saungur, Eyjabátar
eöa eiabátar. Ég hef t.d. aidrei
séð neina skynsemi i þvi að skrifa
þjóðaheiti meö upphafsstöfum.
Svo dæmi sé nefnt þykir mér fara
ágætlega á þvl aö skrifa breti meö
litlum staf.
Framhald af bls. 19.
þvi aö kenna því stafina og vand-
lega útskýrt, hvaða hljóö hver
stafur standi fyrir. Siöan fer þaö
að læra réttritun -sem oft bannar
einmitt, að vissir stafir séu notað-
ir fyrir þau hljóð, sem þeir I reynd
tákna. Tökum t.d. orðið segja.
Hinn eðlilegi ritháttur þess með
tilliti til framburöar er seija. En
barninu er haröbannað að nota
hann! Þetta er til þess eins falliö
að rugla barnið illilega og fylla
það vantrausti á sjálfu sér, hvaö
réttritun snertir. Þetta barn
kemst e.t.v. seint yfir þaö áfall,
sem það veröur þarna fyrir, og
viðbúið er, aö alla ævi finni það til
vanmetakenndar og sé tregt til
skrifta.
Tungumál er tæki mannsins til
að koma hugsunum sinum á
framfæri við aðra menn. I raun
og veru er nákvæmlega sama
hvernig málið er — framburður-
inn, orðavalið o.s.frv. — ef það
aðeins fullnægir þvi skilyrði, aö
hlustandinn skilji hvað hinn er að
segja og meina.
Ég geri ekki ráð fyrir róttækum
breytingum á stafsetningunni á
næstunni af hálfu þessarar nefnd-
ar, en mér finnst bráönauðsyn-
legt að losa okkur a.m.k. við öll
aukatákn fyrir eitt og sama hljóð-
ið: .þaö er alveg nóg aö hafa ein-
falt i fyrir hljóöið i— ypsiloniö er
óþarft: það er alveg nóg að hafa s
— zetan er óþörf. Þótt ekki yröi
nema sú breyting, að þessir tveir
stafir hyrfu, þá væri þaö merki-
legur áfangi.
(Að lokum: Starfs mins vegna
mun ég halda mig við gamla rit-
háttinn, þar til nýjar reglur koma
— og reglur eru einu sinni reglur,
til þess settar að fyrirbyggja
glundroða og hringavitleysu.)
JON s.
GUÐMUNDSSON
Framhald af bls. 18.
myndir, einkum i sagnorðum.
Allt á þetta aö vera til þess að
„létta” tslendingum stafsetn-
ingu, en þeir, sem viö Islenzku-
kennslu hafa fengizt og öölast
nokkur kynni af nemendum, eins
og þeir eru upp og ofan, gera sér
alveg Ijóst, að ýmis önnur
stafsetningaratriöi en nefnd eru i
erindisbréfinu valda mörgum
engu minni erfiðleikum. Gildandi
stafsetning hefur marga kosti,
miklu fleiri en gallana að mlnu
viti. Hún er rökrétt, sjálfri sér
samkvæm og slöast, en ekki slzt,
glæðir hún áhuga á — og skýrir —
uppruna orða og skyldleika
þeirra, þ.e. á sinn þátt I aö þroska
almenna málkennd. Veitir
sannariega ekki af nú á dögum.
SIGRÍÐUR RAGNA
Framhald af bls. 18.
Nýjar reglur um þá gætu jafnvel
orðið flóknari en núverandi regl-
ur.
Ég tel, að viö getum hætt að
skrifa stóran staf i þjóöaheitum
og þvl liku. Reglur um slikt
STEFÁN
HALLDÚRSSON
snúast oft fyrir krökkum. Eina
leiöarljós i þeim villum er, að
ekki ber aö skrifa stóran staf i
þeim oröum sem sk er i. Sem sagt
Dani með stórum staf og danskur
með litlu. Frekar órökrétt.
HJORDlS SMITH
Framhald af bls. 19.
Ef gefa ætti máliö frjálst, tel ég
sterkar likur á, að fljótlega
myndist jafn margar tegundir
stafsetningar og Islendingar eru
margir.
Stafurinn é kemur mér spánskt
fyrir sjónir. Af hverju eru orðin
Jesú, Jens og jeppi ekki skrifuð
Ésú, Éns og éppi?
ÞÓRÐURJONSSON
Framhald af bls. 19.
sem nauösynlegt er að hafa hana,
eigi hin rökrétta uppbygging
málsins að njóta sln.
Ypsilon-reglur þyrfti að gera
rökréttari og leggja þaö niður i
þeim oröum, þar sem tilvist þess
er réttlætt með tilvisun i gotnesku
eða allsendis óréttlætt.
Hvort rita beri tvöfaldan sam-
hljóða á undan einföldum er I
raun afarómerkilegt atriði. Ég
bendi á, aö á fyrstu áratugum
aldarinnar var áldrei ritaður tvö-
faldur samhljóöi á undan einföld-
um, en þvi var siöan breytt i nú-
verandi horf, og fæ ég ekki betur
séð en þau rök, er hnigu aö þeirri
breytingu, séu enn i fullu gildi.
Að lokum vil ég taka fram, að
ég tel ákaflega vitaveröa leti að
nenna ekki að læra rétta stafsetn-
ingu móðurmáls sins. tslenzka er
erfitt mál, þvi stoðar ekki að
neita, en ef við ætlum að leggja á
okkur að vera íslendingar verö-
um viö aö læra Islenzku.
EDDA
andresdúttir
Framhald af bls. 17.
skoðunin sennilega.eftir öllu að
dæma, ekki að öllu leyti sú sama I
dag.
Þaö var reyndar fyrst, þegar
settar voru fyrir framan mig tvær
greinar, önnur á Islenzkunni, eins
og við lærum hana og þekkjum I
dag, og svo hin, llklega á ,,ný-Is-
lenzku”, ef svo má að orði kom-
ast, aö ég gerði mér fyllilega
grein fyrir, hvaö um væri aö
ræða, hvaöa breytingum staf-
setningin tæki og hvernig ritmáliö
yrði I sjón. Fyrstu viöbrögöin eru
sjálfsagt eölileg. — Mér fannst
þetta jú nokkuð skritijS! —
Þarna eru mörg orö, sem mér
finnst all miklu fallegri á prenti
eins og stafsetning þeirra tiðkast i
dag heldur en þau kæmu til með
að verða með þessum breyting-
um. Þar er þó aöeins um vana að
42 VIKAN 28. TBL.