Heimilisblaðið - 01.01.1970, Blaðsíða 3

Hvernig dýrin halda kuldanum frá sér
EFTIR JOHN O0 JEAN GEORGE
Síðdegis vetrardag nökkurn stóðum við í
hörkugaddi við ísilagða tjörn og horfðum á
hóp af öndum. Iíeimurinn umhverfis okkur
var stirðnaður í faðmlögum kuldans, því að
frostið Arar langt fvrir neðan núll, en endurn-
ar bsuluðu glaðlega um í vök á miðri tjörn-
inni. „Hvernig í ósköpunum fara þær að því
að halda vökinni auðrif' spurði konan mín.
„Þær nota sér einfalt eðlisfræðilegt lög-
mál,“ svaraði ég. „Þegar þær synda um í
vatninu, róta þær volgu vatninu niðri við
botninn upp á yfirborðið, svo að vökin lok-
ast ekki. Endurnar þarfnast vakarinnar fyrst
og fremst til þess að gusla í, en autt vatnið
heldur einnig berum fótum þeirra hlýjum.
Það er 12 gráðu frost, hérna sem við stönd-
um, en vatnið þarna hlýtur að vera minnsta
kosti tvær þrjár gráður yfir núlli, annars
mundi tjörnina leggja alveg.“
Endurnar létu stjórnast af hinum óendan-
lega vísdómi náttúrunnar, svo að þær höguðu
sér ósjálfrátt þanuig, að þær gátu komizt af
í baráttunni við kuldann. Mörg önnur dýr
og fuglar halda á sér hita allan veturinn með
því að nota sér af eðlishvöt sinni svipuð ein-
föld eðlisfræðileg lögmál. Við mennirnir not-
um margar af hinum sömu meginreglum, en
við verðum að komast að þeim m'eð liinni
hægfara leið liugsunarinnar.
Við höfum vitað það í þúsundir ára, að
tær, fingur og nef eru þeir líkamshlutar, sem
líða mest vegna kuldans, en það var ekki fyrr
en á síðustu tveim öldum, sem við uppgötv-
uðum hvers vegna. Það sem ríður baggamun-
inn er nefnilega það, hve stórt yfirborð við-
komandi líkamshluta er í hlutfalli við rúm-
mál hans og hitabirgðir — því stærra sem
yfirborðið er í hlutfálli við rúmmálið, þeim
mun meira hitatap. (Þess vegna eru belgvettl-
ingar hlýrri en hanzkar. Fingravettlingurinn
ihefur hlutfallslega stærra yfirborð, sem liiti
handarinnar getur síazt út um).
Fyrir um það bil hundrað árum uppgötv-
uðu menn, að hiti berst mjög hægt í kyrru
lofti. Við notum okkur þennan einangrunar-
hæfileika, þegar við setjum loftríkt vattfóður
í vetrarfrakkann. En liirtirnir hafa hagað sér
eftir sömu meginreglu í þúsundir ára. Þegar
haustið kemur með fyrsta næturfrostið, taka
þeir að ganga úr hárum. Nýju hárin, sem vaxa
út, eru hol að innan eins og smápípur og lok-
uð í ytri endann. Á þann hátt verður dýrið
þakið einangrandi loftábreiðu, svo að það
getur lialdið á sér hita í vetrarkuldanum án
þess að hafa annað skjól en skógarlág eða
fáein grenitré.
Á haustin gerir íkorninn sér kúlumyndað
hreiður úr þurru laufi, mosa og kistum. Svo
hniprar hann sig saman inni í því og hitar
kyrrstætt loftið upp með líkamshita sínum.
Þess vegna er hlýtt og notalegt hjá íkornan-
um, þó að snjórinn fjúki fyrir utan. Vetrar-
kvöld eitt sáum við spætu snúa lieim í litlu
íbúðina sína. Það var vistleg hola í gömlu,
feysknu tré. Jafnskjótt og hún var komin inn
fyrir, ýfði hún fjaðrir sínar. Fjaðrir fugl-
anna eru áhrifamesta einangrunarefnið, og
þegar spætan hafði hjúpað sig fjaðrasæng-
inni sinni, þurfti hún aðeins að hita sjálfa
sig upp. Oneitanlega mjög mikil sparnaðar-
aðferð við upphitun.
Við brutum mjög heilann um, hve heitt