Kirkjuritið - 01.10.1967, Blaðsíða 27

KIRKJUR ITIÐ
361
J^isknp Þorláksson í Skálliolti gerði tilkall til yfirráða yfir
trkjueignum í lok 13. aldar og liafði að nokkru fram, svo sem
u»mugt er, í sættargerðinni á Ögvaldsnesi 1296, þar sem
"kveðið var, að kirkjuforráð og biskups skyldi vera á þeim
J°rð'um, þar sem kirkjan ætti meira en helming í.
_ Noregi voru einnig bændakirkjur og nefndust þar liægindis-
kirk
alda
jnr. Samt komst tíund þar ekki á fyrri en á 3. tug 12.
’lar og ekki um land allt. Þess ber að geta, að tíund þar, var
'’dðuð við tekj ur.
^etta verk Gizurar biskups lagði grundvöll undir fjárliag
lrkju og lirepps, sem stóð fram á þessa öld eða til 1914. Og
Illeð þessu var að nokkru tryggð framfærsla þurfalinga. Samt
Stst á síðari liluta 15. ablar, að liin gífurlega auðsöfnun kirkj-
II, lllar bafði valdið stórfelldri minnkun tíundarinnar. Og var
llleð sérstökum aðgerðum Alþingis ákveðið að takmarka tíund-
jjrfrelsið við þær jarðir, sem komizt böfðu í eign kirkju eða
I °m,ngs fyrir ca. 1450. En aldrei var þeim grundvelli að öðru
'b raskað, er Gizur liafði lagt, fyrr en uppliafinn var í byrj-
1111 þessarar aldar.
Margvíslegar afleiðingar liafði setning tíundarstatútunnar.
' eðal annars leiddi liún af sér fasteignamat, og má þar telja
dýrleika jarða til bundraða, eins og Ari fróði kemst að orði:
jdé allt var virt með svardögum, það er á Islandi var og land-
sjálft og tíundir af gervar og lög í lögð, að svo skal vera,
1,leðan ísland er byggt“.
Ef Gizur bafði setið að stóli um tuttugu vetur, báðu Norð-
"dingar þess, að þeir fengju sinn biskup og yrði þá settur
'l"tiar biskupsstóll í Norðlendingafjórðungi. Af því gæti það
"'graeði stafað, að sjaldan eða aldrei yrði biskupslaust á land-
III, l5 ef tveir væru stólarnir. Ske kvnni, að Norðlendingum bafi
!'"""ið til rifja að greiða tíund til Skálbolts, en biskup höfðu
^lr liaft, Bj arnvarð binn saxlenzka, í 20 vetur og sat hann
IJ Oiljá og Sveinsstöðum í Þingi á dögum Isleifs biskups.
, kafi þetta knúð fram þessa framangreindu ósk. Gizur
j s"up tók þetta til atliugunar. Sem gætinn stjórnandi gerði
l''1"" sér grein fyrir því, að atliuga þvrfti um tekjur stólanna,
,v°rt framkvæmanlegt væri. Lét liann því telja áður bændur
,1"1 land allt, þá er þingfararkaup áttu að greiða, en aðrir voru
°t;ddir. Reyndust þá vera 700 lieil í Austfirðingafjórðungi, tíu