Syrpa - 01.01.1922, Síða 83

SYRPA
81
viö Clyde og þar meö hófst öld seglskipanna stóru, sem skriöu á
13 dögum og 9 stundum frá Sandy Hook til Liverpool. En hún
stóð ekki lengi, þvi eimskipin tóku fljótt viö af þeim.
Árið 1833 rann eimskipið Royal William frá Quebec til Lund-
úna' yfir Atlantshaf; og fimm árurn síöar var Regnboginn geröur,
hiö fyrsta eimskip úr járni, og enn ári síöar, 1839, var Archimedes
hleypt af stokkunum, fyrsta skrúfueimskipi. Nú eru skip gerð
úr steinsteypu og horfur eru á, aö þau útrými járnskipum, eins og
járnskip hafa útrýmt tréskipunum, nema fyr leggi sæleiöii; af fyrir
manna og farmflutningi i loftskipum og loftskíöum. Ekki er þaö
fortakandi.
Jafnframt þessum stórkostlegu umbótum í skipagerð hefir
sjómönnum veriö fengið æ betri og vandaöri áhöld og landabréf til
]>ess að rata leið sína og komast hjá flesjum og forgöröum klak-
laust til hafnar. Ganghraöamælir Kólumbusar, hollenzki loggnr-
inn, þokaöi fyrir almenna loggnum, meö logglínu. Loggur sá er
þríhyrntur trékubbur, hlaðinn svo með blýi, aö mari í sjó upprétt-
ur; með götum í tveim hornum til aö festa logglínuna viö hann.
Ionum var skipt með alla vega litum pjötlum, er bundnar eru
í hann, i parta, hver'þeirra 1/120. hluti úr sjómílu. Þegar gang-
hraöinn var tekinn, þá var loggnum fleygt fyrir borö og lá þegar
kyrr í sjónum sakir dráttmótstööu sjávarins. Annar stóð hjá meö
%-mínútu stundaglas í hendinni, ogsneri glasinu til aö láta sandinn
renna um leiö og fyrsta pjatlan rann út yfir borðstokkinn, og sagöi
þá tala útrunnra hnúta til mílnagangs skipsins á klukkustund, með
j)vi aö hvorttveggju, mílu og tíma, var skift í jafn marga (120.)
parta. Verkfæri þetta er ónákvæmt. 1802 fann Edward Massey
upp skrúfulogginn. Þaö er nútízkuloggurinn og til í margvísleg-
um tegundum. Skrúfuhreyfingin er færö á skifuvísi, sem sýnir
mílnatöluna, sem skipið fer. Loggurinn er hengdur aftan í skipið
og siglt með hann lengur eða skemur eftir vild.
Hæðarmæling sólar eöa stjarna á sjó var erfið og ónákvæm
alt fram á 18. öld, því annað tveggja varð maður að hafa lóðlínu
til að gæta þess, aö mælingarverkfærið stæði lóörétt, eöa þá að
trey.na að gera tvent í senn, líta eftir því og taka mælinguna. Á
því réöst bót meö sextantinum, er John Hadley, tölvísisfræðingur
enskur, fann upp 1731. Þaö er enginn vandi aö brúka sextantinn.
Eina er að stilla eöa snúa spegli á honum svo aö hann slái mynd
af stjörnu þeirri, er maður vill athuga, niöur í sjónbauginn, um leiö
segir sextantinn til hæðarinnar. <
Það var fram eftir öllum öldum ofurefli sjómanna að finna
lengd sína eða fjarlægð sina austur eöa vestur af gefnum stað eða
hádegisbaugi. Þeir gátu það ekki, fyr en þeim hugkvæmdist að
þeir gætu vitað hana hægast, af tíma-mismuninum milli staðanna.
Þeir tóku þá að hafa með sér úr, er sýndi timann þess staðar, sem
þeir vildu miða sig við ft.a.m. Greenwich eða Parisar). Tími
skipsins, sem á siglingu er, breytist einlægt eftir hraða þess, og
hvort siglt er með eða móti sól, en sjómönnum er innan handar að
finna hann meö þvi að taka hæð sólar eöa stjörnu. Sá tími er