Nýjar kvöldvökur - 01.01.1934, Blaðsíða 11

GUÐMUNDUR G. HAGALÍN
5
færa að mestu það, sem ég sagði um
hana í »Degi«, 14. desember, 1933, er
hún var nýkomin á markaðinn:
— Þessi bók er snilldarverk, þótt að
vísu sé hér eigi tilraun gerð að kryfja til
mergjar djúptæk né víðfeðm viðfangs-
efni. Lesandanum er svipt á æfintýra-
klæði skáldanna inn í íslenzkan menning-
arheim, sem riú er að líða undir lok, ef
til vill þegar liðinn. Sá heimur er út-
kjálkamenning Vestfjarða eða Horn-
stranda, er fæstir hafa þekkt nema af
frásögnum og flestir því virt lítils. Glöð
og frábær frásagnalist höfundarins ger-
ir okkur að híbýlavönum heimamönnum
í ókunnri sveit. Við skynjum allt með
hans skilningarvitum og þeim skeikar
ekki. Við finnum að þetta er lifandi fólk,
og lifandi mál, aðeins fjær okkur í tím-
anum, en nær Hallvarði á Horni, Hall-
grími, Guðbrandi og Vídalín; einfaldara
en við, stórbrotnara en við, nær sögu-
hetjunum sjálfum og þó, eða þess vegna,
náskylt sveitafólki Jóns Thoroddsens og
Guðmundar Friðjónssonar, ef aðeins er
skyggnzt undir skelina.
Eftir örstutta kynningu er okkur farið
að þykja vænt um Kristrúnu gömlu. Við
lengri samvistir og nánari kynningu dá-
nmst við að henni álíka hiklaust og An-
ítutetur; að hennar varma hjarta, hertu
þó af stálvilja og strangri réttmennsku,
sem gengur óskelfd á hólm við hrepp-
stjórann og Drottinn, þyki henni sem
gengið muni á einstaklingsrétt og kröfur
sínar og sinna til lífsins frumstæðustu og
sjálfsögðustu boðorða.
Hún er heilsusamlega römm í kjarnann
og forníslenzk í trú sinni. Hún gengur
ekki til viðtals við þann sem á tróninum
situr með beygðan svírann í austur-
lenzkri auðmýkt, hún gengur fyrir hann
fornnorræn og frjáls, sem fyrir konung
sinn eða ættarhöfðingja. Hún veit að
hann hefir valdið og máttinn, en gerir
um leið skýlausa kröfu til áheyrnar og
réttlætis. Annars þjónar hún blátt áfram
ekki. lengur, hvað sem við kann að taka.
Hún er afskekkt, en vit hennar er líka
óskert af snápblaðamennsku nútímans.
Hún er íhaldssöm á góðan arf. Þess
vegna er hún, á heilbrigða, íslenzka al-
þýðuvísu, skynug á það sem gott er i
fari nýrrar kynslóðar. Þess vegna tekur
hún ókvíðin ástfóstri við Anítutetur, þótt
hrasað hafi, af því að hún sér í henni æf-
inlegan vilja til góðs, finnur hjá henni
glaða starfsemi og aðra beztu kosti eldri
kynslóðarinnar í nýrri mynd. Þess vegna
er hún næmlega, en hleypidómalaust
glöggskyggn á sefasjúka, erlenda ómenn-
ingu, þótt hún jafnvel birtist í fari henn-
ar nánustu, sem hún ber mest fyrir
brjósti, eins og sinn týnda, þráða og
loksins aftur fundna »Arkarkrumma«,
ólaf Betúelsson.
Og hvað megnar þá líka einn »Arkar-
krummk á móti slíkri manneskju? Hann
kann að vera í Noregi einn af Drottins
útvöldu, með »D. B. S.« á maganum,
rauðsaumað í sína bláu peysu, og í Am-
sterdam meiri eða minni líflæknir þess
hollenzka meykóngs. Hún Kristrún gamla
hefur lesið bæði »Þúsund og eina nótt«
og nokkrar riddarasögur um æfina, og
veit að þetta kann allt satt að vera. Hún
er ekki fjölfróðari en svo um þau stóru
útlönd. En heima á þeim bæ Hamravík
er hún fyrst og fremst foreldrið — móð-
urveldið — sem ekki lætur knésetja sig
né Imoða sig í sefasjúkan bókstafsþræl.
Þess vegna verður vesalings »Arkar-
krumminn« afturreka — með sína út-
lendu ólyfjan.
En að þeirri landhreinsun lokinni er
gott að hvílast góðri og gamalli konu, í
vissu um vaknandi líf undir belti Anítu
í faðmi Fals Betúelssonar; gott að sofna
gömlum og lúnum, sem glímt hefir við
Drottinn til bænheyrslu. Gott að leggja