Nýjar kvöldvökur - 01.01.1934, Blaðsíða 49

BÓKMENNTIR
43
ekkert er að vita hvað úr hefði getað
orðið, ef hún hefði hlotið blíðari lífs-
skilyrði og meira tækifæri til menntun-
ar.
Og íslendingar hafa aldrei kveðið í
því skyni að afla sér frægðar eða fjár.
Þeir hafa kveðið af eðlisnauðsyn — í-
þróttin er þeim runnin í blóðið. Þeir
hafa kveðið í heljarnauðum til að yrkja
burt skammdegi og kulda, hungur og
hallæri, og þó að kveöskapurinn hafi
- stundum orðið lítt fágaður og líkari
tröllahlátrum, þegar við ósiðaðan aldar-
hátt var að etja, þá er það fullkomið
vorkunnarmál. Hitt gegnir meiri furðu
það andlega þrek, að orðin skyldu ekki
frjósa margsinnis á tungu þjóðarinnar
og hennar andlega orka brenna út og
kulna til ösku í dapurlegu stríði tilver-
unnar.
Ljóðagerð er hin göfugasta íþrótt. Hún
gerir menn að betri, siðmannaðri, skiln-
ingsnæmari og dýpra hugsandi mönnum.
Eins og áritunin hljóðaði yfir hofinu f
Delfi, er það upphaf allrar vizku, að
læra að þekkja sjálfan sig. Ljóða-gerð
getur að vísu verið margskonar. i sum-
um ljóðum snúa skáldin athyglinni aðal-
lega út á við. Þar á meðal eru sagnljóð
(episk kvæði). Þau þykja ein hin æðsta
og vandasamasta tegund Ijóða. Sagan líð-
ur áfram eins og beljandi foss. Skáldið
er áhorfandinn. Hann kafar djúp henn-
ar og kannar straumþungann, hann nem-
ur ljós hennar og litabrigði og vefur allt
saman upp á ný í glitofið klæði. En þar
eru di’ættirnir skýrðir og dulinn tilgang-
ur stórkostlegra atburða leiddur i ljós.
Sagan verður í höndum skáldsins að
hrópandans rödd. Skáldið er veðureygt
eins og Völundur. Það skynjar ekki að-
eins með rökvísri hugsun heldur einnig
Uieð innsæju eðlisboði. Það kennir til í
stormum sinnar tíðar og reynir að brjóta
til niergjar viðfangsefni hennar.
Önnur tegund ljóða eru kendaljóðin
(lýrisk kvæði). Þar snúa skáldin athygli
sinni inn að sjálfum sér og yrkja um til-
finningar sínar, reikular hugsanir og öll
möguleg blæbrigði sálarlífsins: ást og
hatur, sorg og reiði, von og kvíða, trú og
tilbeiðslu. Þetta er hin sífellda tilraun,
sem menn eru að gera til að reyna að
skilja sjálfa sig. Flestir byrja nú orðið
á þessari tegund Ijóðanna og yrkja sig
þreytta þangað til þeir eru farnir að
ganga í hring og kunna sjálfa sig utan
að, eða þangað til þeir uppgefast við að
elta hugsanafálm sitt innan um völundar-
hús sálarlífsins. Þá steypa þeir sér í önn-
ur viðfangsefni. Annars fer þetta eftir
því hvað andríkið er djúpt og hugsunin
sterk. Sumir uppgefast aldrei á sjálfum
sér. Og reyndar er mannssálin ekkert
minna viðfangsefni en sjálfur alheimur-
inn fyrir þá, sem leggjast djúpt á þess-
um miðum. Ef til vill liggur steinn vizk-
unnar við leiðarlokin, hver vegurinn sem
tekinn er. Að minnsta kosti eru allir í
stórlegri þakkarskuld við þá, sem yrkja
upp hjartablóð sitt í sígild kenndaljóð.
Yfirleitt eru menn hver öðrum nauðalík-
ir og þess vegna er þessi tilraun til skiln-
ings ekki einstök fyrir skáldið, heldur að
miklu leyti algild. Hún er túlkun á fyrir-
brigðinu: maður. Og kenndirnar eru eigi
aðeins flettar klæðum, sundurliðaðar og
dregnar fram í nöktum staðreyndum.
Það er einnig gerð tilraun til að íklæða
þær Ijósi eilífðarinnar og tengja þær við
óendanleg rök allífsins. Hér er það sem
skáldið verður sjáandi og skynjar það ó-
umræðilega. Orðin verða alltaf ófullkom-
in og ná skammt. En þá er reynt að láta
hrynjandi og söngræna mýkt Ijóðsins
bæta við það sem orðin megna ekki að
lýsa. Hjá listaskáldinu kemur þetta ó-
sjálfrátt. Formið skapast af hrifningu
eða geðblæ augnabliksins.
Enn kemur til greina svonefndur
6*