Nýjar kvöldvökur - 01.10.1947, Side 15

N. Kv.
TUT-AN K-AMON OG GRÖF HANS
149
að dýrka Alon, sólkringluna; var róið að því
öllum árum að gera hann að ríkisgiiði. Ortir
voru sálmar til Atons og hann málaður alls
staðar — ekki í mynd dýra eða manna eins
og aðrir guðir, heldut eins og sólkringla
með útréttum höndum til hliðanna. Þá
breytti og konungur nafni sínu og kallaðist
upp frá því Ekn-Aton, þ. e. sonur sólkringl-
unnar. Sagt er, að konungurinn sjálfur hafi
ort sálma Aton til dýrðar. Hann ávarpar
hann sem einan sannan guð alheimsins, og
sé sá átrúnaður borinn saman við fjölgyðis-
trúna, sent áður var, liggur í augum uppi,
að guðshugmyndin hefur hafizt á hærra stig.
Sumir hafa því kallað Amenofis IV. siða-
bótamann og jafnvel trúarhöfund. Líklega
er það þó ofmælt. Trúin á Aton var ekki ný,
heldur runnin frá Helíopolis, og Amenofis
hefur viljað efla sem mest trúareiningu þá,
sem var að ryðja sér til rúms, en hann hefur
viljað sniðganga prestasamkundu Amons í
Þebu, því að hún var að verða konunginum
ofjarl. Þess vegna afmáði hann nafn Amons
í musterum og grafhýsum, en lét nöfn ann-
arra guða eiga sig.
Siðskipti þessi áttu sér ekki langan aldur.
Amenofis IV. var að sönnu hugsjónamaður,
en enginn skörungur. Gyðingaland og Sýr-
land, sem Thotmes III. hafði unnið á her-
ferðum sínum, urðu fyrir sífelldum árásum
af Hettitum og hirðingjaþjóðum úr eyði-
mörkunum, og þar voru uppreisnir og
óeirðir, svo að engu tauti varð við komið;
kaupmannalestir voru rændar, borgir rupl-
aðar og allt var á ringulreið. Leirtöflurnar í
Tell-el-Amarna eru margar hverjar bréf til
konungsins frá landstjórum hans, þar sent
þeir eru að tjá honum vandræði sín, rægja
hverjir aðra og biðja um liðveizlu og fé.
Ósanngjarnt væri að kenna Amenoíis um
allt það, er aflaga fór um daga hans, en
ástandið fór síversnandi, og honum tókst
engan veginn að bæta hag skattlanda sinna.
Og heinta i Egiptalandi voru horfurnar
litlu betri. Allir voru óánægðir. Hermenn-
irnir kvörtuðu um aðgerðaleysi konungs,
kaupmennirnir kvörtuðu um, að útflutn-
ingurinn minnkaði og almenningur kenndi
öll óhöpp hel'nd þeirra guða, sem hafðir
voru út undan, en prestasamkundan í Þebu
lét ekki sitt eftir liggja að blása að kolunum.
Amenofis sat að völdum í 17—18 ár, og
áður en hann lézt, var farið að bollaleggja
um ríkiserfðirnar. Konungur átti enga syni,
s\ o að þingað var um dætur hans og tengda-
syni, því að þótt kona gæti tekið konungs-
tignina áð erfðum, þá varð það ekki hún,
heldur maður hennar, sem valdið hlaut;
væi i hún ógift eða ekkja, var hún ekki tekin
til greina. Mert-Aton, elzta dóttir konungs,
fékk að kenna á þessu. Þótt hún væri ekki
nema svo sem fimmtán ára gömul, þegar
faðir hennar dó, var hún gift, og maður
hennar, Smenk-ka-Ra, var meðstjórnandi
konungs síðustu tvö árin, sem hann lifði.
Hefur konungur ef til vill ætlast til, að með
því yrði forðað frá þeirri byltingu, sem í
vændum var. En Mert-Aton hélt ekki
drottningartigninni lengi, því að maður
hennar dó um sama leyti, sem Amenofis
tengdafaðir hans dó. Er ekki ólíklegt, að ein-
hver hirðklíkan hafi átt sök á dauða hans.
Önnur dóttir konungs, Makt-Aton, dó
ógift á undan föður sínum, en sú þriðja,
Ank-es-en-pa-Aton, var gift Tut-ank-Aton,
sem síðar kallaði sig Tut-ank-Amon. Enginn
veit um ætt hans, en vel getur verið, að hann
hafi verið af ætt faraóanna og því verið rétt-
borinn til ríkiserfða; sumir telja javfnel, að
'hann hafi verið sonur Amenofis og verið oq-
kvæntur systur sinni, en slík hjónabönd
voru algeng í ætt faraóanna. Hann var höf-
uðstór og grannvaxinn og að því leyti líkur
Amenofis IV. En verið getur líka, að hann
liafi ekkert verið skyldur konungsættinni
og aðeins hlotið konungstignina vegna
mægðanna. Ekki er kunnugt, hvenær brúð-
kaupið fór fram. Aton-nafnið gæti bent á, að
Amenofis hafi þá enn verið á lífi, því- að
annars hefði rnátt búast við, að andstöðu-