Sumargjöf - 01.01.1905, Síða 17

15
heimtar In'm að ég fiimi orsakasambandið. En þegar
einhverjum viðburði er þannig liáttað, að annar við-
burður hlítur óumflíanlega að fara á eftir honum,
þá er sambandið milli þeirra kallað orsakarsamband;
firri liðurinn er kallaður orsök, liinn síðari afleiðing.
Þessi athugun, reinslan, er hinn fóturinn undir allri
þekkingu. — Þegar ég ætla að skíra, eitthvað firii-
öðrum, segi ég honum, að það sé eins og eitthvað,
sem ég veit að hann þekkir og er líkt. Ef ég ætla
að skíra, firir einhverjum, hvað sé átt við með
orðinu »kringlóttur«, þá segi ég honum, að kringlóttir
séu þeir lilutir kallaðir, sem eru eins i laginu eins
og honum sinist sólin vera, Ég skíri því hið óþekta
með því að bera það saman við hið þekta til að sjá
hvort það er líkt því eða- ólikr. Svona er öll hugsun.
Hún er ekki annað en samanburður. Af því er auð-
séð að hugur mansins skilur ekki það, sem ekki
verður borið saman við neitt. Hann skilurþví ekkert,
sem er takmarkalaust, og getur ekkert annað um
það sagt, en að hann skilji það ekki. Sá sem firstur
sindi fram á takmörk hugsunarinnar, var Gorgias
fi’á Leontini (sendur til Aþenu 427 f. Kr.). Samtíða-
maður hans var Sókrates. Hann lagði mjög mikla
áherslu á rétta hugsun. Einkum leiddu samtöl hans
og spumingar til, að menn vöndust á að kveða skirr
á um það, hvað lægi i orðunum, þ. e. gerðu hug-
mindirnar að hugtökum. Það má og telja hann höf-
und þeirrar aðferðar, sem kölluð er aðleiðsla. Hún
er fólgin í því, að einstakar athuganir leiða að al-
menmun setningum. Þessa aðferð hefir hann í sam-
tölum sínum. Einn af lærisveinum hans, Plato, hefir
við þetta vaknað til umhugsunar um rökfræði og
áliktanaaðferðir og ritað um það merkileg rit og