Sjómannadagsblaðið - 01.06.1992, Blaðsíða 77

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
75
gengt að þeir átu (það er rangt að
nota orðið „borðuðu“ á þessum
tíma. Menn mötuðust ekki við borð)
— ekki neitt fyrr en að lokinni sjó-
ferð að kvöldi, þegar þeir voru búnir
að gera að afla sínum. Þessi var 18du
aldar kostur manna við sjávarsíðuna.
Maður horast við lesturinn. Þetta
matarræði gæti bjargað þjóðinni nú
frá kransæðastíflu og skuldum og
framfærsluvísitalan lagast.
Á tíma konungsútgerðar varð
Hafnarfjörður á ný stærsta fiskhöfn
landsins og réði því jagtaútgerðin og
mikil sókn í veiðistöðunum sem lágu
að Hafnarfirði.
Hafnarfjörður taldist til Garða-
sóknar, og landfræðilegu skilin ekki
alltaf glögg í því, hvað menn áttu við
með Hafnarfirði.
Á elztu kortum er fjörðurinn mið-
aður landfræðilega við Fiskaklett, en
síðar við Hliðsnes, en að búsetu til
var Langeyri, talið vestasta býlið í
Hafnarfirði og þar tæki Garðahverfi
við.
í sóknarlýsingunum, sem hér
fylgja er um alla Garðasókn að ræða.
„Árið 1780 voru 32 býli í Garða-
kirkjusókn. Átti konungur 11 þeirra,
Garðakirkja 19, en tvö voru í bænda-
eign. Öll þessi býli áttu land að Hafn-
arfirði, nema 2.
Á býlunum bjuggu samtals 41
ábúandi, (að sýslumanni, presti og
kaupmanni meðtöldum), 14 grashús-
menn og 34 þurrabúðarmenn. Áður
fyrri höfðu verið þarna 45 bændur og
grashúsmenn og 6 þurrabúðarmenn,
en auk þess 9 sjóbúðir, er tilheyrðu
íbúðum Kjósar- og Árnessýslu. Voru
þær ekki byggðar nema á vetrarver-
tíð. Árið 1780 var þannig 38 fjöl-
skyldum fleira í Garðasókn en áður
hafði verið (þar af 10 bænda- og gras-
húsmanna — og 28 þurrabúðarfjöl-
skyldur), en verbúðirnar 9 voru ekki
lengur við lýði.
Árið 1780 var fiskað í Garðasókn á
bátum sóknarmanna eingöngu, og
gengu þá þaðan 5 fjögra mannaför og
62 tveggja mannaför. Voru á þessum
bátum 102 menn úr Garðasókn, 13
Austanmenn, 21 maður af Suður-
nesjum og 1 Norðlendingur. Alls
námu aflabrögð sóknarmanna 19.822
fiskum og urðu þar af 110 skpd., 2
lpd. og 7 1/9 pd. af harðfiski.
Auk þessa voru á 8 fiskijögtum,
sem verzlunin í Hafnarfirði átti, 30
menn úr Garðasókn, 11 Austan-
menn, 6 Suðurnesjamenn og 8 Norð-
lendingar, eða samtals 55 menn.
Ekki var Skúla Magnússyni kunnugt
um, hve mikið þessar 8 fiskijagtir öfl-
uðu á vetrarvertíðinni 1780, enda
höfðu hásetar á þeim ákveðið viku-
kaup, en voru ekki ráðnir uppá hlut.
Um þessar mundir var á vetrarvertíð
einatt róið úr Hafnarfirði suður und-
ir Vogarstapa og veitt þar bæði á
öngla og net“.
Vond var einokun en
verra ísland
Móðuharðindin 1783-86 voru
harkalegasta aðför, sem ísland gerði
að íbúum sínum og hafði þó marga
tilraunina gert til að fyrirkoma þeim,
en nú skildi gengið til bols og höfuðs
á þessum lýð, sem raskað hafði friði
landsins í úthafinu. Fyrst gusu upp
ógurlegir eldar og það lagðist ban-
væn móða yfir landið, sem eyddi
gróðri og drap sauðfé og felldi fólk.
Ekki þótti landvættunum nóg að gert
og bættu í 1784 kröftugum jarð-
skjálftum, en ekkert dugði á þetta
undarlega fólk, þó litlu munaði.
Engin ættjarðarljóð voru ort á
þessum tíma, enda nýbúið að gefa
þjóðinni: „Island ögrum skorið, ég
vil nefna þig, sem á brjóstum borið
og blessað hefur mig.“
20% þjóðarinnar (10 þús. manns)
féll í þessum hamförum landsins.
53% nautgripa (11 !4 þús.), 82%
sauðfé (190 þús.) og 77% hrossa (28
þús.).
Fólk flosnaði upp unnvörpum í
þessum ósköpum og fór á vergang og
leitaði að sjónum, en það mátti heita
jafn bjargarlaust þar. Það vantaði
bæði fleytuna og farið. Þó var í slík-
um harðærum að fiskurinn fékk
nafnið „bjargræðið“.
Einokun kvödd í Hafnarfirði
Sigurður Skúlason kveður Kon-
ungsverzlun með þessum orðum:
„Með þessum hætti varð Hafnar-
fjörður mesta fiskihöfn íslands í lok
einokunartímabilsins. Hafngæði og
lega fjarðarins gerðu hann enn á ný
að þýðingarmestu verzlunar- og
fiskistöð landsins. Á uppdrætti af
firðinum, sem gerður var um þessar
mundir, sjást auk verzlunarhúsanna í
Akurgerði, verzlunarhúsið á Lang-
eyri, íbúðarhús stýrimanna og
geymsluhús (Fiske Jagternes Huus)
á Hvaleyri. í Hvaleyrartjörn lágu
fiskijaktirnar að vetrarlagi, en aðal-
saltfiskverkunin fór fram á Langeyri,
norðan fjarðarins. Þar lögðust fiski-
húkkorturnar fyrir akkerum, meðan
skipað var upp úr þeim, en ekki
máttu þær liggja utar en svo, að Keili
bæri beint yfir Hvaleyrarhöfða,
vegna grýtts sjávarbotns132).
Því miður er talið, að fáir íslend-
ingar hafi notað sér tilboð stjórnar-
innar, og ráðizt á fiskiskip konungs,
eins og til var ætlazt. Og ekki höfðu
landsmenn dug í sér til þess, að festa
sjálfir kaup á þessum skipum, er kon-
ungur hætti verzlun og útgerð hér á
landi árið 1787, enda þótt þeir ætti
kost á því og 10 rd. fiskveiðaverð-
launum fyrir hverja lest í skipi væri
heitið framvegis, eins og áður hafði
verið. En í þessu sambandi verður að
hafa það hugfast, hve óvanir íslend-
ingar voru sjálfstæðri framtakssemi,
og hve verzlunarólagið hafði stuðlað
að því að gera þá að fákænum öreiga-
lýð. Það mun heldur ekki hafa verið
hvetjandi í þessu efni, að þilskip eitt
(Örninn ungi), er þeir Thodal stift-
amtmaður og Ólafur amtmaður Stef-
ánsson höfðu ætlað að gera út til fisk-
veiða með íslenzkum hásetum hafði
fúnað niður í „Hafnarfirði". Þeim
hafði ekki tekizt að manna skipið ís-
lendingunum.“